De democratie tussen haakjes zetten om België te redden

Bij voorstellen om de Belgische democratie te stroomlijnen is het vaak onduidelijk wat ze precies willen redden, België of de democratie. Vaak zijn de voorstellen gemaakt op maat van een gewenste uitkomst. Een gevaarlijk spel.

Rebel

‘Hoe kan men de formatie van de federale regering vergemakkelijken?’ Een iets te letterlijke vertaling van ‘How can one facilitate the formation of Belgium’s federal government?’, dat was de vraag bij Re-Bel, Rethinking Belgium’s institutions in the European context. Academici en intellectuelen die regelmatig in Brussel samenkomen om de toekomst van België heruit te vinden. Een federale kieskring en België met vier kunnen er op grote instemming rekenen, net als het herunitariseren van bevoegdheden.

In de Brusselse salons afspreken kan al even niet meer. Re-Bel vergadert online. Op het middaguur, dan kan er veel volk tijdens de middagpauze volgen. En er is steevast heel wat volk in het webinar. Als u er niet was, niet getreurd, u kan dat achteraf inhalen, de webinars staan online (als we dit schrijven staat het jongste er nog niet bij).

Kruipende zaken

Onderwerp deze keer was dus een remedie tegen de lange regeringsvorming. Dit land is de jongste jaren langere periodes (niet) geregeerd door een regering in lopende zaken. Inleider Edoardo Traversa, professor fiscaal recht aan de UCLouvain, noemde het ‘kruipende zaken’. In De Standaard en Le Soir hadden Traverso en Dave Sinardet al enkele eerder voorspelbare remedies uitgeschreven. De federale kieskring ontbreekt er niet.

De belangrijkste spreker in het webinar was Christophe Convent, de secretaris-generaal van DPG Media, die bij Itinera een essay schreef met aanbevelingen voor een beter politiek systeem in België. Volgens Convent heeft België nood aan deugdelijke spelgregels. De oude zijn voorbijgestreefd. De belangrijkste kwaal is volgens Convent de particratie. Partijaanhorigheid vergiftigt de politiek. Politici denken meer aan het belang van de partij dan aan het algemeen belang. In zijn essay stelt hij zeven hervormingen voor. Bij Re-Bel belichtte hij er vier.

Proportioneel

De politieke versplintering in te veel partijen moet volgens Convent gecounterd worden door een moderne vorm van een proportioneel systeem. Hij ziet het zoals in Australië. In het alternative vote-systeem moeten de kiezers de kandidaten in een volgorde plaatsen. Dat moet polarisatie voorkomen.

Er moet volgens Convent ook voorzien worden dat de regering geen meerderheid meer nodig heeft. Na een tijd zakt het vereiste percentage om een regering te vormen naar 45% van de stemmen en later naar 40%.

Echt parlement

Het Parlement moet in ere hersteld worden, volgens Convents derde maatregel. Nu is het een stemmachine van de meerderheid. De regering vormen en steunen zou niet hetzelfde mogen zijn als wetten maken. Nu zien we dat een gedetailleerd regeerakkoord alles tot in de puntjes vastlegt.

Tenslotte moet de financiering van de partijen aangepakt worden. De subsidies voor partijen zijn verantwoord, maar zouden tijdens een regeringsvorming opgeschort moeten worden. Dat ontlokte François De Smet (DéFI) de opmerking dat een dergelijke regel de grote en rijke partijen bevoordeelt. Zij kunnen de kleintjes tot het failliet uitroken.

Welke olifant?

Daarmee belanden we bij deel twee. Convent kreeg enkele vragen van politici en academici. De interessantste was Koen Geens (CD&V). De oud-minister wees op enkele andere vertragende factoren die ontbraken in Convents analyse, zoals de samenvallende verkiezingen.

Het webinar was een half uur bezig en Koen Geens wees als eerste op de olifant in de kamer. Hij wees erop dat de communautaire samenstelling van dit land een vertragende factor is bij regeringsvorming. Verschillende andere deelnemers verkeren nog in een ontkenningsfase. Geens gelooft ook niet in een federale kieskring. Hij vreest dat verschillende partijen dat systeem zullen boycotten. Veruit de interessantste opmerking van het hele webinar.

Structuur volgt realiteit

François De Smet, de voorzitter van DéFI, is politiek filosoof. Hij vroeg zich af of je problemen zomaar kan oplossen door regels aan te passen om zo het gedrag te veranderen. Met andere woorden: hoe maakbaar is de Belgische democratie?

Daarmee zijn we aan de kern van dit debat gekomen, maar die werd niet of nauwelijks aangeraakt: de maatschappelijke realiteit van België die het politiek bestuur bemoeilijkt. Er zijn geen nationale partijen. Klopt, er zijn ook geen nationale media. Zo is er geen nationale publieke opinie. Dan is het logisch dat er geen nationale partijen zijn. Een unitaire kieskring zal dat niet oplossen. Wie dat beweert doet aan academisch fluiten in het donker.

Gevaarlijk spel

In de discussie bleek duidelijk dat Convent er met zijn veranderingen op uit is om gematigde politici betere kansen te geven. Het systeem van alternative vote geeft de zetel niet aan wie de meeste stemmen heeft, maar aan een gemiddelde beste tweede keuze. Zijn we politiek beter af, als we bestuurd worden door de gemiddelde tweede keuze? En hoe koosjer is het dat je een politieke groep wil bevoordelen door een voorgestelde kieshervorming? Is dit geen academische variant van een bestorming van het parlement?

Hetzelfde kan je opmerken over een mechanisme waarbij een meerderheid niet meer nodig is om een regering te vormen. ‘Dat staat maar geschreven als een regelement van de Kamer’. De meerderheid is een fundament van onze democratie. Dat opgeven om België te redden is een democratische brug te ver. Het is toch onbegrijpelijk dat academici en intellectuelen daar in alle ernst over debatteren. Tenzij die academici die loting zien als een ernstig alternatief voor verkiezingen. Die zijn al van het padje af.

België of de democratie?

Als je een systeem invoert waarin na een tijd de vereiste ‘meerderheid’ voor een regering 45% of 40% wordt, dan devalueer je de stem van de kiezer. Concreet: de Franstalige partijen moeten enkel rustig wachten tot ze met welwillende Vlaamse partijen hun regering kunnen vormen.

De traditionele partijen en Ecolo/Groen moeten geen meerderheid hebben. Ze moeten wachten tot het aantal zetels dat ze hebben voldoende is. Democratie wordt dan zoals duivensport: rustig wachten. Dergelijke mechaniek leidt de samenstelling van een regering nog verder weg van de uitslag van de verkiezingen. En laat nu net dat vandaag al een veel gehoorde kritiek zijn.

België

Het Re-Bel webinar laat zien dat er een Belgische intellectuele klasse is die voor het behoud van het land de democratie verregaand tussen haakjes wil zetten. Ze maken zichzelf daarbij wijs dat ze de democratie helpen en de polarisatie bestrijden. Eigenlijk zoeken ze enkel een manier om te garanderen dat hun overtuiging het altijd haalt. Ze zijn op zoek naar een manier om de stem van die eigenwijze kiezer in de gewenste banen te leiden. De oude Eyskens staat niet alleen met zijn principe dat België belangrijker is dan de democratie.

Een gevaarlijk spel.