Actieve herinneringen aan een gaaf gidsland: journalist neemt Ruttes Nederland onder de loep

Syp Wynia is een Nederlandse journalist, bij het grote publiek voornamelijk bekend van zijn bijdragen aan Elsevier. Hij is tegenwoordig ook redacteur van een prachtige site, Wynia’s Week. Wynia’s Week is gratis te lezen en daarmee een uitstekend alternatief voor de bestaande krantensites. Verder is Wynia schrijver van boeken. In 2020 verscheen Tegen de onzin, een serie artikelen die eerder op de site zijn verschenen. En nu is daar 70. Actieve herinneringen aan een gaaf gidsland (2023).

Herinnering

De ‘actieve herinnering’ uit de titel verwijst naar een uitspraak van premier Mark Rutte, die ten aanzien van een pijnlijk dossier waarop hij had gefaald aangaf geen ‘actieve herinnering’ te hebben. De uitdrukking ‘geen actieve herinnering aan iets hebben’ heeft school gemaakt. Hij kan zo in de nieuwe Van Dale. Wie ‘geen actieve herinnering’ aan iets heeft, bedondert de boel.

Ook het begrip ‘gaaf land’ verwijst naar de glibberige premier. Rutte zei in een soort kindertaaltje dat Nederland een gaaf land is. Het gebruik van dat begrip is indicatief voor iemand die de grote problemen waarin Nederland verkeert, bereid is te verbloemen door de dooddoener dat het ‘eens goed ging met Nederland’. Dus liegen en het doen voorkomen alsof geen problemen bestaan, dat is wat de laatste jaren het kabinet Rutte kenmerkt.

Rutte meest besproken figuur

Rutte is, zoals de titel al doet vermoeden, de veelvuldig besproken figuur in het boek van Wynia. Het vijfde opstel heeft als titel ‘We worden geregeerd door een disfunctioneel kabinet’. Deze titel dekt precies de lading van het boek. Het is duidelijk wie voor deze disfunctionaliteit verantwoordelijk wordt gehouden: Rutte. De langstzittende premier, maar ‘de langstzittende premier is niet per se de beste’, zoals Wynia schrijft.

‘Dat Mark Rutte met de VVD zo ver wist te komen en daar ook wist te blijven, is niettemin een bijzondere prestatie. Hij deed dat met een uitgesproken ‘Wille zur Macht’, verborgen achter een bijzonder acteertalent, door een verbijsterende souplesse in de omgang met beloftes (en met de waarheid), en met een zelden vertoonde grootmoedigheid jegens coalitiepartners.

Geniale observaties

Wynia is een goed psycholoog. Zijn laatste boek zit vol met observaties die genadeloos het karakter en de motieven van de hoofdrolspelers in de Nederlandse politiek blootleggen. In het boek zitten ook – althans voor mij – verschillende ‘heureka-momenten’. Daarmee bedoel ik het moment dat de schrijver je in een toestand van euforie laat komen, omdat hij iets formuleert wat je onbewust zelf ook wel weet en zelfs gedacht hebt, maar niet op de pregnante manier waarop het in het boek staat geschreven.

Die ervaring had ik zelf bijvoorbeeld bij het lezen van essay 17 met de titel ‘Het was zover: Nederlanders moeten integreren in eigen land’. Hoe was het tot voor kort met de integratie? Nieuwkomers werd voorgehouden dat voor een succesvolle opname in het land nodig was dat men iets wist van de cultuur van het land, waarin men terecht was gekomen. En aan nieuwkomers werd ook voorgehouden dat men de taal van het land van opname zou moeten leren spreken. Of nog dat men enkele culturele eigenaardigheden van het land zou kennen. Verder – ja, daar komt het – dat men zich daaraan zou willen aanpassen.

Integratie

Het chique woord voor dat aanpassen was ‘integratie’. Soms werd dat onderscheiden van ‘assimilatie’. Daarbij stond dan integratie voor een iets lossere variant van assimilatie. Bij assimilatie werd je geacht je eigen culturele eigenaardigheden geheel op te geven en je aan te passen in de cultuur van het gastland. Integratie zou betekenen dat alleen aanpassing gewenst was ten aanzien van hoofdlijnen. Dus geen vrouwenbesnijdenis meer, geen discriminatie van homoseksuelen en geen patriarchale man/vrouw-verhoudingen.

Het probleem in dit gave land is dat op alle drie deze punten geen stap vooruitgang lijkt te zijn geboekt. De integratie is mislukt. En de vraag is dan: waarom stagneert de integratie? Hebben we niet een sterker medicijn nodig? Moeten we niet assimilatie gaan bepleiten? Assimilatie als integratie met een snelle motor? Maar zoals Wynia volkomen terecht observeert ten aanzien van de situatie in Nederland: ‘Bijna niemand had het daar nog over.’ De integratie dus, en achteraf de assimilatie. Niemand spreekt daar meer over. Mensen blijven Nederland een ‘gaaf land’ noemen, ook al spat het bloed tegen het plafond.

Diversiteit en inclusie als de nieuwe ‘buzzwords’

Wat zijn de nieuwe codewoorden? In ieder geval niet integratie en niet assimilatie. De nieuwe codewoorden zijn ‘diversiteit’ en ‘inclusie’. Van die termen is het onderscheidende kenmerk dat ze geen eisen stellen aan leden van etnische minderheden, zoals Wynia terecht onder de aandacht brengt. Zij stellen eisen aan autochtone Nederlanders. De eis namelijk dat men ophoudt over integratie en assimilatie, of dat men zélf integreert in een nieuwe situatie waarin integreren een taboe is geworden.

Voor dat nieuwe ideaal heeft men een eigen woord: diversiteitsbeleid. Hou op over integratie en assimilatie, laat iedereen zichzelf zijn. Je moet kunnen zijn wat je wil en wie je wil, zelfs wanneer dat (met traditionele maatstaven gemeten) enigszins onwenselijk of immoreel is. De wereld past zich maar aan aan jou, in plaats van jij aan de wereld.

Vragen aan Wynia

Wynia’s boek, in combinatie met Tegen de onzin, vormen een prachtige kroniek van de Nederlandse politiek van de jaren 2020 tot 2023. Wie zich snel in Nederland zou willen verdiepen kan hierin terecht. Wynia schrijft humoristisch en is een scherpe observator van zijn tijd. Zijn boeken zijn een genoegen om te lezen, maar bij mij kwam ook een vraag op. Stel nu eens dat we dit zouden moeten lezen als een politiek partijprogramma, van welke partij zou dat zijn? Of bestaat de partij van Wynia nog niet? Het idee dat uit zijn beschrijving van de Nederlandse politiek naar voren komt, is dat Nederland een speelbal is van krachten die het land helemaal niet kan beheersen. Wat zijn die krachten? Nederland is een speelbal van Europa, meer specifiek van de Europese Unie. En de Europese Unie lijkt een speelbal van de Verenigde Staten.

Dit beeld van totale machteloosheid zie je overal. Wynia toont ons een Nederland dat geen invloed lijkt te hebben op de meest basale onderdelen van het beleid. Europa heeft geen invloed op de massamigratie, niet op klimaatbeleid, niet op de criminaliteit, noch het jihadistisch terrorisme of op de mocromaffia. Toch lijkt Wynia in hele traditionele termen te denken en te schrijven over controle van de macht. Hij heeft het over Rutte en andere leden van het kabinet, alsof het om mensen gaat die je kunt toespreken en die voor zijn kritiek vatbaar zijn. Hoe dat ook zij, het boek geeft denkstof. De boeken van Wynia zijn een enorme aanwinst als aanvulling op het monoculturele en monopolitieke aanbod in de kranten waarin alle diversiteit, ondanks de pretentie van het tegendeel, geheel verdwenen is.