Betrouwbare bronnen of fake news: inleiding tot de historische kritiek

Fake news heeft een lange baard en is oud. Technologie pompt de dwaasheid versneld op. Jan Dumolyn en Marc Boone presenteren in Betrouwbare bronnen of fake news het scalpel van de historische kritiek.

Het tekort aan betrouwbaar nieuws groeit overhands, treurt Jan Dumolyn: ‘We leven in een informatietijdperk, maar versnipperde en vaak onbetrouwbare stukjes “informatie” leiden niet noodzakelijk tot “inzicht” en “kennis” en al zeker niet tot “wijsheid”.’

Nieuwsmedia

Gek is dat nieuwsmedia, ook in Vlaanderen, factcheckers in dienst nemen, wat toch de kern is van de journalistiek: ziften, controleren, beamen, verwijderen en daarop afdrukken of rondroepen. Toen ik in het vak stapte hoorde ik dat op de allereerste dag: nooit iets publiceren zonder minstens twee bronnen. De trendy factcheckers zijn schaamlapjes. Veel heeft in 2023 te maken met redacties met een krimpende kop van vaste journalisten en daarrond cirkelende onderbetaalde vrije pennen of stemmen.

Jan Dumolyn en Marc Boone van de UGent zijn experts van de historische kritiek en hun boek is een continuatio, een door nieuwe pennen aangevuld en verrijkt geschrift dat ontstond bij de hoogleraren Egied Strubbe en Walter Prevenier in Gent, eerst als samengebonden cursus en na 1992 als boek.

De zestig jaar gerijpte tekst is leerstof in de faculteit letteren en wijsbegeerte van de UGent en in de opleiding geschiedenis van de VUB en de UA. De huidige auteurs zien de feitenkennis zakken en de dwaasheden groeien. Ondemocratische en oorlogszuchtige bedoelingen stutten de kromspraak, zie de leugens in woord en beeld over Oekraïne en Gaza.

Manipulatie

De staat, de politieke partijen, de ideologische bewegingen neigen tot een manipulatie van het verleden. Benedict Anderson met Imagined Communities (1983) toonde hoe elk nationaal gevoel een historische constructie is en vooral een schepping van de negentiende eeuw.

Vooral in de herinneringspraktijk en de plaatsen van herinnering met standbeelden, grafvelden, historische gebouwen als vormen van identiteitspolitiek schuilen goede en kwade bedoelingen. De Vlaamse Beweging en haar geschiedenis vult boekenrekken, het verzet in de Tweede Wereldoorlog is een stiefkind dat nu pas wetenschappelijker wordt aangepakt met het oogmerk een museum in te richten.

Informatie is geen kennis

De Histoire de Belgique, humus van belgicistische visies, van de Gentse hoogleraar Henri Pirenne (1862-1935), tussen 1889 en 1932 gepubliceerd in zeven volumes, projecteerde de Belgische werkelijkheid zo ver mogelijk terug in het verleden. Zij start volgens Pirenne met het onbewust naar elkaar toegroeien van de middeleeuwse vorstendommen in wat later België zou worden en in het bewuste eenmakingsproces van de Bourgondische hertogen vanaf 1384.

Hoe varen in de wassende zee van nepfeiten? Het handboek van Boone en Dumolyn toont het belang van de stelselmatige evaluatie van onze bronnen met als refrein ‘informatie is nog geen kennis’.