Winston Churchill: wat een biografie!

Zonder twijfel is de zopas verschenen Winston Churchill-biografie van de Britse historicus Andrew Roberts (ook auteur van onder meer een vuistdikke ‘Napoleon’) de beste en meest intrigerende biografie van de Britse politicus die tot nu toe in het Nederlands verschenen is. Roberts kritische biografie over de journalist, oorlogsman, politicus, drinker, historicus, redenaar, schilder, sigarenroker, driftkop en vlinderverzamelaar is weergaloos en bovendien meeslepend geschreven vol citaten (uit brieven, redevoeringen en documenten) en anekdotiek. Een aanrader zonder meer.

Lotsbestemming

Winston S. Churchill geloofde met overtuiging in zijn lotsbestemming. Reeds als jonge politicus voelde hij zich als het ware gepredestineerd voor het premierschap in moeilijke tijden. Zijn levenslange bewondering voor Napoleon en voor zijn voorouder John Churchill, de eerste hertog van Marlborough droegen mee aan deze overtuiging.

Zelf bezat hij een gigantisch zelfvertrouwen. Niet voor niets schrijft biograaf Roberts kort en bondig: ‘John Churchill won veldslagen en bouwde Blenheim Palace. Napoleon won nog meer veldslagen en bouwde een rijk op. Winston Churchill deed het beter dan beiden: De veldslagen die hij won redden de Vrijheid’. Naast deze twee helden bewonderde hij zijn vader lord Randolph die als politicus een typische verdediger van het Victoriaanse imperium was. Wel had Winston gedurende  lange tijd angst om op even jonge leeftijd (45 jaar) als zijn vader te overlijden zonder zijn doel bereikt te hebben.

Racist

Toch kon de jonge Winston niet bepaald terugblikken op een gelukkige jeugd. Hij groeide op in een liefdeloze thuis met ouders die niets gaven om hun kinderen; ‘grenzend aan emotionele wreedheid’. De meeste genegenheid kreeg hij van zijn kindermeisje die zijn surrogaatmoeder werd en van wie hij levenslang zielsveel hield.

Na zijn kostschool- en kazernejaren wilde Winston als jonge luitenant avonturen beleven, en die kans kreeg hij ook. Cuba, India, Soedan en Zuid-Afrika waren kolfjes naar zijn hand. In India genoot hij van het imperium dat de Britten er opgebouwd hadden, en schreef hij over de ‘verheven missie om te heersen over deze primitieve maar vriendelijke volkeren, voor hun eigen welzijn en het onze’. Hij had enkel oog voor de positieve kanten van het kolonialisme en schreef niet bepaald met veel waardering over de inwoners. Thans beschouwen politiek correcte historici, publicisten en mediamensen Churchill als een racist en kolonialist.

In de bergachtige grensgebieden van het noorden van India, grenzend aan het huidige Afghanistan had hij als militair en journalist te maken met de Talibs, de huidige Taliban. Churchill hierover: ‘Er is aan de randen van de mensheid nauwelijks een ras te vinden dat zo ontaard is (…)’. Hij beklaagde het lot van de meisjes en vrouwen onder de islam (‘deze religie van bloed en oorlog en genadeloos fanatisme’). In Soedan, waar hij deelnam aan de laatste succesvolle Britse cavaleriecharge, werd hij met het islamitisch fundamentalisme geconfronteerd.

Levensstijl

Over al zijn buitenlandse avonturen, zijn voorouders, de Engelstalige volkeren, tijdgenoten en de beide wereldoorlogen schreef Winston Churchill vlotjes  — feitelijk dicteerde hij ze grotendeels — boeken, 37 in totaal. Hij bedong enorme voorschotten en zijn boeken waren keer op keer bestsellers. Daarnaast schreef hij ook artikels en gaf hij lezingen tegen betaling. Al die inkomsten had hij broodnodig om zijn (en die van zijn tien jaar jongere echtgenote Clementine) exorbitante uitgaven te kunnen betalen. In tien jaar tijd verdiende hij als publicist voor de Eerste Wereldoorlog ruim een miljoen euro. Dankzij zijn hoge schulden schreef Churchill in de jaren 1930 zoveel goede boeken, die vandaag nog steeds herdrukt worden. Dat talent had hij te danken aan een combinatie van werklust en individuele ondernemingszin.

Alleen al zijn uitgaven aan sigaren, sterke drank en champagne (iedere dag minstens een fles) kostten een fortuin. In 1952 vertrouwde hij de Britse koning toe: ‘Toen ik jong was, had ik een regel om nooit voor de lunch sterke drank te nuttigen. Mijn regel is nu om dat nooit voor het ontbijt te doen’. Toch mogen we hem geen alcoholicus noemen.

Onpeilbare persoonlijkheid

Tussen 1908 en 1929 bekleedde Churchill een aantal belangrijke ministerposten, waaronder die van minister van Marine tijdens de Eerste Wereldoorlog die met een desaster eindigde. Toen de oorlog uitbrak, straalde zijn gezicht letterlijk van geluk, schrijft zijn biograaf. Na de mislukking van de Dardanellenoperatie, een door hem bedacht offensief, nam hij ontslag. Hij werd de meest omstreden Britse minister van Marine ooit maar nooit was hij zo gelukkig.

Aan morele en fysieke moed ontbrak het hem niet. Hij zat ook vol initiatieven. Zo steunde hij volop de progressieve marineofficieren die de schepen wilden doen omschakelen van kolen naar olie. Churchill, de vader van de rijdende ‘tank’, voelde zich pas echt gelukkig wanneer hij oorlog kon voeren en een aanval kon observeren. Hij genoot hiervan, samen met de inspecties te velde.

Bij menig opposant schoot zijn persoonlijkheid in het verkeerde keelgat. Hij bezat dan ook een enorm dikke huid, wat wel noodzakelijk was, gezien de bakken kritiek die hij over zich kreeg. Zelf was hij een uitstekend redenaar die zijn tegenstanders op een retorisch fijne wijze in hun hemd wist te zetten. Hij kon ook hevig en sarcastisch-dodelijk uit de hoek komen. Voor velen was hij een onpeilbare persoonlijkheid. Toen premier Baldwin Churchill als minister van Financiën in zijn kabinet opnam, werd hij hiervoor bekritiseerd. Baldwin verdedigde zich met ‘Ik heb liever Winston binnen dan buiten de regering‘. Als minister pleitte Churchill voor zelfbestuur van Ierland. In 1919 was hij een tijdlang voorstander van een eigen thuisland voor de Koerden in Noord-Irak.

Hij was ook trouw tot in de dood aan vrienden, zelfs als ze tot de tegenpartij behoorden. Churchill was ondanks zijn vaak brutaal optreden ook vlug emotioneel ontroerd, en kon dan zijn tranen niet bedwingen.

Oorlogspremier

De jaren 1930 waren voor hem de jaren door de wildernis. Het waren ook jaren van missers, tegenslagen en tragedies. Naast zijn afkeer, al sinds 1916, voor het communisme waarschuwde hij al vroeg voor het gevaar van het nationaalsocialisme. Keer op keer toonde hij in het Lagerhuis aan dat Groot-Brittannië zijn defensie verwaarloosde, en dat terwijl de Duitsers onder Hitler zich stevig herbewapenden. Winston Churchill was echter een roepende in de woestijn en stond alleen. Er werd graag en gretig naar hem geluisterd maar zijn woorden hadden geen impact. Men lachte hem uit toen hij de appeasementpolitiek van premier Chamberlain verwierp.

Toen op 10 mei 1940 de Duitsers massaal de Lage Landen binnentrokken, verkeerde de Britse politiek in een ‘gigantische’ crisis. Aan het premierschap van Churchill tijdens de Tweede Wereldoorlog besteedt biograaf Roberts ongeveer de helft van zijn boek. Zijn biograaf maakt ons duidelijk dat Churchill tot premier verkozen werd via een proces dat verre van democratisch was.

Redder des vaderlands

Niemand anders dan hij was echter beter geschikt om zijn land doorheen de ergste crisis ooit te leiden. De diverse toespraken die hij alleen al in 1940 hield, waren oratorische meesterwerkjes. Winston Churchill was tijdens de Blitz alom tegenwoordig in de gebombardeerde steden wat door de getroffen burgers gewaardeerd werd; dat in tegenstelling tot zijn tegenstander Hitler die nooit een gebombardeerd gebied bezocht. De politieke paria die Churchill in de jaren 1930 was, groeide uit tot de redder des vaderlands.

Van zodra op 7 december 1941 de Verenigde Staten bij de oorlog betrokken werden, was Churchill ervan overtuigd dat ze de oorlog zouden winnen. Iedereen, ook privé, kreeg deze boodschap van hem te horen. Tot dan diende er nog een lange weg afgelegd te worden. Zo waren de eerste tien maanden van 1942 de zwaarste uit zijn leven. Keer op keer werden de Britten door de Duitsers en de Japanners verslagen. Er was toen geen lichtje op het einde van de tunnel te bespeuren. Churchill werd in eigen land belaagd door critici. Ook in de pers was men vaak niet mals voor hem. Na de overwinning van El Alamein in Egypte op het pantserleger van generaal-veldmaarschalk Erwin Rommel keerde het tij en ditmaal definitief.

In 2002 werd Winston Churchill tot de Grootste Brit aller tijden uitgeroepen. Hij behoort tot die figuren die de wereldgeschiedenis een wending gaven. Zonder hem had de geschiedenis er letterlijk anders uitgezien.

Zelfs met eindnoten (meer dan 5000!), bibliografie en register leest dit boek als een trein. Als lezer vond ik het jammer dat ik na ruim duizend bladzijden tekst het boek uit had.