De bevrijding van Antwerpen: niet van een leien dakje

Antwerpen werd op 4 september 1944, thans 75 jaar geleden, en de daarop volgende dagen door Britse eenheden bevrijd. De stad viel na enkele korte gevechten in handen van de geallieerden. Een en ander verliep echter niet zoals gepland.

Chaotische bevrijding van de Scheldestad

Terwijl de Britten het stadscentrum nog niet bereikt hadden, kwam het al tot uitzinnige vreugdetaferelen. Chaos heerste alom. In het havengebied werd nog een aantal dagen gevochten eer de belangrijkste sluizen en dokken op de Duitsers veroverd werden. Ze trokken zich terug naar het noordelijke haventerrein en achter het Albertkanaal, waar een sterke verdediging opgebouwd werd. Wijken en gemeenten als Merksem, Ekeren en Luchtbal bleven nog een tijdlang in Duitse handen. Haven en binnenstad werden nog wekenlang door de Duitse artillerie bestookt. Daarna volgden, totaal onverwacht, de V-1 en V-2 raketaanvallen die voor duizenden slachtoffers zorgden. Vooral de V-2’s zorgden voor veel ellende en angst. Je hoorde ze immers niet aankomen.

De geallieerde legerleiding mocht tevreden zijn. Eindelijk beschikten ze over een belangrijke en intacte haven, die kon ingezet worden voor de broodnodige bevoorrading en voor troepentransporten. Het duurde echter nog maanden eer die haven ook daadwerkelijk operationeel was. Immers zolang de monding van de Schelde onder controle van de Duitsers bleef, konden geen schepen de stroom opvaren. Na een bloedige strijd was het einde november dan zo ver en verschenen de eerste bevoorradingsschepen voor de rede van Antwerpen.

Ambtelijke zuivering

In zijn boek Vechten voor de vrede  hangt historicus Frank Seberechts een breed panoramisch beeld op van de bevrijding van de metropool en alles wat daarrond kwam kijken: het optreden van het verzet, de straatfeesten, de plunderingen, de beschietingen, de eerste handelingen van burgemeester Camille Huysmans, de perikelen rond oorlogsburgemeester Delwaide, de terugkeer van de overlevende gijzelaars en joden, en de zware winter van 1944/1945. Slechts dankzij de geallieerde voorraden overleefden de sinjoren. Het stadsbestuur zat toen letterlijk met de handen in het haar.

Een apart hoofdstuk wijdt de auteur aan de repressie en de ‘zuivering’ van de stadsdiensten. Enkel burgemeester Huysmans zorgde voor een matigende invloed en kwam hierdoor zwaar in conflict met zijn eigen socialistische partij. In het begin sprak de Antwerpse krijgsraad zware straffen uit. Vroeg opgepakte Oostfronters zoals Stefaan Laureys en August Claes kregen steevast de doodstraf, die ook effectief uitgevoerd werd. Oostfronters zagen zich vanaf 1946 nog slechts tot drie à zes jaar veroordeeld.

Evocatie van bevrijding

Puttend uit brieven, officiële verslagen, dagboeken en kranten schreef Seberechts een leerrijk en vlot leesbaar boek. Het is zeker niet het zoveelste boek over de bevrijding dat in de ‘Antwerpen’-bibliotheek verscheen. Vermelden we nog dat het boek op een heerlijke wijze met originele foto’s en een mooie leesletter uitgegeven werd. Een speciale vermelding verdienen de speciaal voor dit boek getekende kaartjes van de hand van Bart de Neve.