De eeuw van de vrouw

De omwenteling of de eeuw van de vrouw ziet eruit als een romantisch verhaal. De cover is mooi en nostalgisch. Ze lijkt zo te passen tussen boeken van Lucinda Riley of Santa Montefiore. Romans die doorgaans worden weggezet als chicklit: romantische boeken voor vrouwen. Niets is minder waar. ‘De omwenteling’ is een geschiedenisles.

Geschiedenis is vooral een mannenkwestie. Op een verdwaalde Jeanne d’ Arc na, wordt onze hele geschiedenis bevolkt door keizers, pausen, veroveraars, wetenschappers, helden, mannen. Mannen waren eeuwenlang zowel hoofdpersoon als schrijver van de geschiedenis. Tot in de 20ste eeuw. De eeuw waarin de moeder van Suzanna Jansen geboren wordt, opgroeit en leeft. De eeuw waarin de vrouw voor het eerst een stem krijgt.

De aanpak van het boek doet mij denken aan Oorlog en terpentijn van Stefan Hertmans. De geschiedenis krijgt concreet vorm in het persoonlijke. Op die manier wordt droge materie verteerbaar en boeiend gepresenteerd. Suzanna Jansen schetst de verwikkelingen van die eeuw aan de hand van het leven van haar moeder Betsy. Ze reconstrueert haar leven op basis van foto’s, brieven, diploma’s, herinneringen van zichzelf en haar zussen. Het leidende perspectief is dat van de alwetende verteller die Betsy’s leven uit de doeken doet. De ervaringen van Betsy worden afgewisseld met levendig vertelde geschiedenis: een stem die een analyse maakt van de gebeurtenissen in dat tijdsgewricht. Daarnaast gebruikt de schrijver ook af en toe het ik-perspectief. Daarin kijkt ze naar hoe de geschiedenis vervlochten is met het leven van haar moeder.

Elk hoofdstuk is een jaartal. De proloog start met de Franse Revolutie: een omwenteling die nadrukkelijk uitsluitend op mannen gericht was: les droits de l’ homme. Olympe de Gouge, de vrouw die destijds opstond en vroeg om een Déclaration des droits de la femme, werd met een reisje richting schavot de mond gesnoerd.

Als opstapje komt vervolgens eerst 1981 langs. Dat jaar markeert de omwenteling die Betsy heeft doorgemaakt: ze gaat staken. Een staking waaraan de schrijfster zelf nog herinneringen heeft. Het nadenken over die vrouwenstakingen, noopt de schrijfster ertoe onderzoek te gaan doen naar de 20ste eeuw vanuit het perspectief van de vrouw.

De vertelling gaat echt van start in het hoofdstuk 1922. Dat is het geboortejaar van Betsy en tevens het jaar waarin Nederlandse vrouwen voor het eerst mochten gaan stemmen. Daarna volgen alle jaartallen in chronologische volgorde.

Doorheen het boek hanteert de schrijfster verschillende methodes om de realiteit van de geschiedenis nadrukkelijk weer te geven. Zo zet ze dikwijls het geslacht van een persoon tussen haakjes. Dat is ongebruikelijk, maar geeft de verhoudingen pertinent aan. Het gaat over ministers (m) of directeurs (m), over politici (m) die beleid uitstippelen, maar internationale congressen negeren waar 1.200 deelnemers (v) op af komen. Door het gebruik van woorden in de voorkeursspelling die destijds gehanteerd werd, krijgt de lezer de betreffende tijdsgeest mee. Achteraan elk hoofdstuk staan steeds markante feiten en wetgeving uit het tijdsperk van het betreffende hoofdstuk opgelijst.

Het boek gaat over de Nederlandse context. Hier en daar merk je dat aan het taalgebruik. Het roept echter zelden vervreemding op voor de Vlaamse lezer: de setting is herkenbaar, misschien eens te meer omdat het gezin dat onder de loep ligt katholiek is. Voorts zijn grote maatschappelijke tendensen in Nederland en België behoorlijk vergelijkbaar. Daardoor is ‘De omwenteling’ ook voor Vlaamse lezers erg relevant.

‘De omwenteling of de eeuw van de vrouw’ is een lezenswaardig boek. Het is zeer goed gedocumenteerd, met een uitgebreide bronnenlijst en vlot geschreven in helder taalgebruik. Het vereist weinig voorkennis, maar brengt en passant wel veel kennis en denkstof bij. In het huidige tijdsscharnier wordt met enige trots geloofd in gelijkheid en eigen verdienste. Liefst vergeten we hoe ongelijkheid dreigend om de hoek loert, hoe ongelijkheid nog steeds verholen aanwezig is. Hoe macht nog steeds een pak draagt: op foto’s van politieke elites als de G20 staan voornamelijk politici (m). Achter de schermen wordt onbetaalde arbeid nog steeds meer door (v) verricht. Onze hele maatschappij, zelfs onze taal, is nog steeds subtiel doortrokken van discriminatie en dat brengt schade toe aan mannen en vrouwen. De omwentelingen zijn al lang bezig, maar nog lang niet voltrokken. Boeken als ‘De omwenteling’ zijn meer dan nodig. Voor mannen en vrouwen.