De hold-up bij Bpost

Wie in 2013 intekende op de beursgang van Bpost heeft daar intussen ongetwijfeld spijt van. Op zijn piek was het aandeel 28 euro waard, tegenwoordig schommelt dat eerder rond de 4 euro. Journalisten Wouter Verschelden en Emmanuel Vanbrussel schreven een boek over de neergang van Bpost. Dat is een werk van lange adem geweest: ze keren daarbij vlotjes tien jaar terug in de tijd om de malaise bij het post- en pakjesbedrijf in perspectief te zetten. Dit boek bevat veel details uit eerste hand. Maar het is ook tendentieus omdat het nadrukkelijk voor het perspectief kiest om Bpost af te schilderen als een nest waar illegaal gekonkel de regel is. De hoofdrolspelers krijgen weinig ruimte om hun vergissingen, motivaties of goede bedoelingen meerzijdig toe te lichten.

Met als ondertitel Hoe Bpost 4 miljard euro belastinggeld plunderde, is Bpost Hold-up een boek over een decennium gesjoemel van overambitieuze managers, over de koele winsthonger van expansieve persgroepen en zeker over de ideologische tegenstellingen die het politieke spel in dit land beheersen. Het maakt deze kroniek tot een lezenswaardige reconstructie van de schandalen en malversaties bij het overheidsbedrijf. Het boek van Verschelden en Vanbrussel heeft bij momenten dan zelfs de allure van financiële misdaadroman.

Historisch perspectief

Voor wie er aan twijfelt: de overheid kon het afgelopen decennium als hoofdeigenaar (51%) rekenen op honderden miljoenen dividend om haar begroting te helpen opsmukken. Die gunstige neveneffecten van het aandeelhouderschap bij Bpost zijn intussen volledig verdampt. Op dit moment moeten beleidsmakers hopen dat het tij bij het overheidsbedrijf keert, zodat ze hun aandeel alsnog voor een deftige prijs van de hand kunnen doen.  Want dat het leveren van pakjes niet echt een kernopdracht is voor de overheid, daar bestaat zelfs over de ideologische breuklijnen heen behoorlijk wat consensus over. Al blijft voornamelijk in PS-hoek het  verlangen groot om Bpost als een werkgelegenheidsmachine te zien.

De Post was altijd een motor voor de werkgelegenheid van laaggeschoolden. Om postbode te worden, moest je nu eenmaal niet echt uitblinken op de schoolbanken, terwijl er wel veel volk nodig was om elke dag in elke uithoek van het land brieven te bezorgen.  Aan beide kanten van de taalgrens. De toenemende digitalisering via e-mail legt al bijna twee decennia een tijdbom onder dat businessmodel .

Drijfzand

Hoe kan je die organisatie met als kerntaak brievenpost, en bovendien gezegend met een gezwollen sociaal passief, haar intrede  laten doen in het digitale tijdperk? Liefst zonder sociaal bloedbad voor laaggeschoolde werknemers?  Het was Johnny Thijs, CEO bij Bpost van 2002 tot 2013, die de transformatieformule bedacht: personeelsaantal drukken via maximale natuurlijke afvloeiingen, tegelijk inzetten op productiviteitswinst en het aanboren van nieuwe inkomsten in het nieuwe segment van de pakjesbedeling en het uitvoeren van overheidsopdrachten zoals de administratieve afhandeling van nummerplaten. Die formule gaf aan Bpost, zoals het bedrijf intussen heette, lange tijd het aura van succes. Het was een voorbeeldleerling in de klas van voormalige postbedrijven in Europa die allemaal hun inkomsten uit de brievenbedeling zagen verschrompelen. De beursgang in 2013 leek daarom een goed idee, alleen blijkt nu dat de fundamenten van die ommezwaai op drijfzand stonden.

Verschelden en Vanbrussel beschrijven in hun boek enkel de gebeurtenissen sinds de beursgang. Daardoor lijkt het alsof pas met de opvolgers van Thijs de ellende is begonnen. Zo wordt Koen Van Gerven voornamelijk gezien als de man van duurbetaalde overnames, onder andere van het Amerikaanse Radial. Tegenwoordig doet Radial het best goed, al blijft de prijs die Bpost betaalde hoog. Van Gervens opvolgers Jean-Paul Van Avermaet en Dirk Tirez maakten zich  allebei schuldig aan illegale prijsafspraken. Van Avermaet bij zijn vorige werkgever waardoor hij niet meer kon functioneren bij het beursgenoteerde Bpost en Tirez achter de schermen bij het verwerven van het zogenaamde krantencontract. Dat contract, ook bekend als persconcessie, is een van de taken die Bpost uitvoerde in opdracht voor de overheid, en waar het pakjesbedrijf subsidies voor krijgt.

De stelling van Verschelden en Vanbrussel is dat Bpost de afgelopen tien jaar niet alleen 4 miljard euro subsidies op illegale wijze binnenrijfde, maar bovendien ook te veel aanrekent voor de geleverde diensten. Volgens beursanalisten van UBS zou Bpost 80 procent van zijn operationele winst (EBIT) verliezen als het de  persconcessie zou verliezen en zijn andere overheidsopdrachten tegen marktprijzen zou uitvoeren.

Tot jolijt van de uitgevers

Bpost is intussen wel degelijk het digitale tijdperk ingetreden als pakjesleverancier met internationale ambities. Alleen heeft dat de belastingbetaler wellicht meer gekost dan wenselijk is. Het boek onderbouwt die stelling met talloze details en informatie uit eerste hand. De verwijzingen naar mails en documenten die van hoofdrolspelers in dit drama komen, zijn legio. Opmerkelijk is bijvoorbeeld de passage over de keuze van Bpost om simpelweg voor veel geld een van zijn concurrenten voor het krantenbedelingscontract over te nemen. Geen twijfel mogelijk: dit is een sterk staaltje journalistiek.

Ook de rol van politici achter de schermen wordt uitgebreid toegelicht. In dat rijtje uiteraard de huidige minister van Overheidsbedrijven Petra De Sutter (Groen), maar ook Johan Vande Lanotte (Vooruit) als architect van de oorspronkelijke persconcessie. Net zo goed duikt Paul Magnette (PS) op, die achter de schermen de pogingen van Vincent Van Quickenborne (Open VLd) of Michael Freilich (N-VA) om het krantenbedelingscontract af te schaffen, probeert tegen te houden.

Dat alles tot jolijt van de Vlaamse uitgevers. De gulle subsidies voor Bpost hebben gezorgd voor ruime winstmarges bij de uitgevers.  De Vlaamse uitgevers van kranten en magazines, met name Mediahuis en DPG Media, konden namelijk genieten van gunstige tarieven om hun kranten bij abonnees krijgen. Met de extra winstmarge die ze daardoor kregen, financierden ze een stuk van hun internationale expansie. De Vlaamse uitgevers bouwden de jongste jaren hun imperium uit met overnames bij onze noorderburen.

Fictie gemixt met realiteit

Het speurwerk van Verschelden en Vanbrussel mag dan uitmuntend zijn, bij momenten laat het duo de verhaallijn te veel dicteren door fictionele stijlkenmerken. Zo presenteren ze bijvoorbeeld de gedachten van Audrey Hanard, voorzitter van de raad van bestuur bij Bpost, in citaatvorm. Tenzij journalisten tegenwoordig over paranormale gaven beschikken, kunnen ze nog altijd geen gedachten lezen. Het kan best zijn dat Hanard zich tijdens een treinrit naar Londen zulke bedenkingen heeft gemaakt, maar door ze in citaatvorm te presenteren, wordt het fictionaliseren van de realiteit belangrijker dan journalistieke afstandelijkheid. Uiteraard leest het resultaat nu als een detective, maar het maakt de waarheidsvinding tegelijk minder geloofwaardig. En dat is jammer.

Bpost Hold-up, Wouter Verschelden en Emmanuel Vanbrussel is hier te koop.