De laatste filou

Rik Van Cauwelaert wroette tien jaar in Fons Verplaetse. Het resultaat is royaal. De laatste gouverneur van de Nationale Bank bleef uitdagend plebejisch, alhoewel een zoon van de fabrikantenburgerij van Zulte. Hij krikte het economisch bouwvallige België naar de Duitse mark en vervolgens naar de euro. Na Verplaetse werden de gouverneurs brave bureauchefs van de Europese Centrale Bank.

Boertig

Fons Verplaetse droeg het ganse leven een camouflagevest. Hij etaleerde uitdagend zijn volksigheid en amuseerde zijn hoogste kameraden met boertigheid. Hij noemde zichzelf half-serieus een filou. Confrater en kameraad Wim Duisenberg, van de Nederlandsche Bank, later de eerste voorzitter van de Europese Centrale Bank in Frankfurt, een sieraad van de Haagse hogere kringen, leerde van Verplaetse de uitdrukking kennen ‘pissen in het wijwater’. Nou, zo heerlijk Vlaams. Gouverneur Verplaetse verraste, vertederde en bruskeerde meer schoon volk.

Belgobelge

De Nationale Bank is, met het leger, de meest belgicaine schepping van dit koninkrijk. Historisch was zij liberaal, framasson en Franstalig. Verplaetse brak met de kouwe kak van zijn voorgangers en was, na Robert Vandeputte, de eerste Vlaming die de dikdoeners van de NB-top temde. In de haast twee eeuwen van de bank waren Vlamingen er geen 50 jaar de baas. In het beste geval dook een franskiljon op.

De francofone Nationale Bank bracht onder meer mee dat zij decennia hobbelde achter de Banque de France. De Franse en de Belgische gouverneur reisden per pakketboot vanuit Cherbourg naar de jaarvergaderingen in de VS van het Internationaal Muntfonds. Gouverneur Fons Verplaetse vond de Franse traditie een verzwakking van de frank, brak met het zuiden en rukte de Belgische frank oostwaarts. De koppeling van de frank aan de mark is een van zijn succesverhalen en werd een belangrijke opstap voor de toetreding van de Belgische munt tot de euro.

Bond, James Bond

Achter de camouflagegrofheid huisde een cijferaar en een vooruitziende denker. Hem borstelen was moeilijk want Verplaetse was dagboekenschrijver, redenaar, noch causeur. Rik Van Cauwelaert heeft heel veel mensen in het binnenland en het buitenland naar de praatstoel moeten lokken om het idool te verhelderen. Veel leerde hij uit de aantekeningen van de kokette Marcia De Wachter, jarenlang een toeverlaat van Verplaetse, even behekst als de baas door statistieken.

Een weinig bekend exploot van Fons Verplaetse is de verkoop tussen 1989 en 1998 van 75% van het nationale goud om onze staatsschuld te dempen. De eindfase had de allure van James Bond. In het Zultse dialect, de filou sprak het onbeschroomd, het echode tot in zijn perfecte Frans, onderhandelde Fons Verplaetse met Christian Stals van de Zuid-Afrikaanse centrale bank, die Afrikaans sprak (en uit Limburg stamt), om stiekem goud te verkopen zonder dat de Bank voor Internationale Betalingen (BIB) in Bazel, de toezichthouder op dergelijke handeltjes van centrale bankiers, daar lucht van kreeg. De krul rond de BIB lukte en de Belgische frank behoorde vanaf oudejaarsavond 1998 tot de eerste Europese munten die toetraden tot de euro. Kort nadien vertrok Fons Verplaetse met pensioen. Missie volbracht.

Berucht

Fons Verplaetse is de Man van Poupehan en alleen al het scabreuze van de dorpsnaam heide deze in de Vlaamse koppen. De vader van de mythe Poupehan, want zo noemt Van Cauwelaert terecht die kwestie, is Hugo De Ridder die in een postuum gepubliceerd interview met Jef Houthuys suggereerde alsof een geheim kwartet van hoge pieten van de vakbond en Wilfried Martens regelmatig konkelfoesde in het chalet van Verplaetse; een Geheim Bewind beslissend over de frank en België.

De feiten zijn dat Fons Verplaetse voor Poupehan, als gedetacheerde van de Nationale Bank bij premier Martens, en vertrouwensman van het ACV, inderdaad de spilfiguur en de architect was van de devaluatie in februari 1982 van de Belgische frank. Noch min, noch meer. De devaluatie werd verwacht door de beau monde van België, temeer omdat die kringen wisten dat het Internationaal Muntfonds de afwaardering wilde. Als zij niet vrijwillig zou gebeuren, zou België er toe gedwongen worden. Opgelegde devaluaties door het IMF kwamen in die jaren meer voor.

Behoudend

Kan men Fons Verplaetse voor zijn toenmalige ingreep een verwijt maken? Ja, en Rik Van Cauwelaert, laat dat blauw. Om de devaluatie te optimaliseren had de automatische indexering, ook vandaag de Heilige Graal van behoudend België, dus zeker van de vakbonden, moeten verzwakt of geschrapt worden. Verplaetse stond toen en later te dicht bij de syndicaten om die stap te durven aanbevelen en door te zetten.

Waar gouverneur Verplaetse wel de volle aandacht voor had waren de openbare kredietinstellingen (NMKN, ASLK als voornaamste, wie kent die letterwoorden nog) en hij droomde ervan, en ageerde, om deze te herbouwen tot dé Grote Belgische Bank. Wat mislukte. De opvolgers van Verplaetse heten nog gouverneur, echter hebben hun monetaire bevoegdheid na de start van de euro moeten afstaan aan de Europese Centrale Bank in Frankfurt. Zij zijn de lokale bureauchefs van de monetaire eurokraten.

Bestseller

De laatste gouverneur kan een bestseller worden. Rik Van Cauwelaert schrijft inlevend over Verplaetse en heeft naast zijn opgang, tegen veel oppositie in de Nationale Bank in (de vete met de Franstalige socialistische chef van de studiedienst, Roland Beauvois, was alom bekend in het huis, en werd onrechtvaardig en gemeen genoemd, omdat hij Verplaetse elke terechte promotie ontzegde), veel oog voor de economie van de jaren voor en tijdens Verplaetse.

Verdere pluspunten zijn een personenindex (vaak een zwakke stee want die kost tijd en dus geld), een fijne literatuurlijst (waarin opduikt Fons Verplaetse: De meester van het Herstel, 1991, het allereerste portret van de gouverneur door een duo van Trends: Erik Verreet en Johan Van Overtveldt, de latere minister van Financiën), én het pittige omslag. Het staatsieschilderij van Fons Verplaetse, waar elke gouverneur recht op heeft, siert de cover. Het is een picturale ode van zijn dorpsgenoot Roger Raveel.