De nieuwe natuurkunde sprak Duits

In de Verenigde Lage Landen die Bart De Wever beoogt, is wetenschappelijke samenwerking en verwantschap een steunbeer. Die dateert van jaren her.

De hoogste natuurkunde

De Nederlandse Nobelprijswinnaar Hendrik Lorentz was de voorzitter van de Solvay-conferenties, samengebracht en betaald door Ernest Solvay, waar tientallen jaren de hoogste natuurkunde spetterde. De linkse astrofysicus Marcel Minnaert, Vlaming, collaborateur in 14-18, banneling in Nederland en hoogleraar in Utrecht, was een vriend des huizes van het echtpaar Ehrenfest-Afanassjewa. Hij, Jood uit Wenen. Zij, orthodox uit Petersburg. Jonggehuwden gepassioneerd door de nieuwste natuurkunde in Göttingen en Tübingen en de Duitstalige geleerden die de oude fysica guillotineerden.

Een fijn CV

Margriet van der Heijden breekt met haar aantrekkelijke boek over het geleerdenechtpaar Ehrenfest-Afanassjewa binnen in het haartje-pluk tussen Bart Van Loo en de academische historici over ‘De Bourgondiërs’. Een succes met een Franse en een Duitse vertaling en 250.000 stuks verkocht. De vakmensen verwijten Van Loo dat hij de hoge Bourgondiërs bejubelt en de massa wegknipt. De experts wroeten, zweten, redigeren en vergrijzen in de universitaire silo. Bart Van Loo maakt hoogstaande historische letterkunde. Hij bedenkt bijvoorbeeld dialogen van Filips de Goede, diens stam en de hovelingen. Verzinsels met nut om een boeiende tijd te herscheppen. Hij past bij de Engelstalige literaire bollebozen die historisch onderzoek van academische scherpte koppelen aan bestsellers. Slechts vijf namen: Simon Schama, Barbara Tuchman, Anne Applebaum, Tom Holland en Hilary Mantel.

Margriet van der Heijden bezit de wetenschap én het schrijftalent. Zij is een Nederlandse deeltjesfysicus. Getraind in hét wereldcentrum, de CERN in Genève. De wetenschapsjournaliste van NRC Handelsblad, schrijft non-fictie kinderboeken (De wiskundetrompet) en doceert aan het Amsterdam University College. Een fijn CV. Zij past bij de zurige experts door haar opleiding, en overklast ze door haar woordkunst.

Verrukkelijk

Denken is verrukkelijk is een saaie titel, maar laat u dat niet afschrikken. Het leven van Paul Ehrenfest en Tatiana Afanassjewa is meer dan boeiend. Zeker voor belangstellende leken voor de natuurkunde in de twintigste eeuw. Na omzwervingen, hij Joodse Wener, zij Russische uit Petersburg en bourgeoise, belanden zij in Nederland. Toen een bron van de nieuwste natuurkunde met vijf Nobelprijswinnaars in weinige jaren, met als uitschieters Hendrik Lorentz en Heike Kamerlingh Onnes in Leiden.

Ehrenfest is dol op de natuurkunde, een passie ook van zijn echtgenote, die zich ontwikkelt tot een pionier van de wiskundedidactiek. De natuurkunde in de eerste helft van de twintigste eeuw sprak Duits en was het intellectuele honk van veel Joden. Paul Ehrenfest was een eersterangs kennismakelaar en bouwde vanuit Leiden, in zijn ruime Russisch-geïnspireerde huis, met tuin, ontworpen door Tatiana, een internationaal netwerk uit met uitmuntende vriendschappen als deze met Albert Einstein, de Vlaamse zon-astronoom Marcel Minnaert (en schrijver van tot vandaag in Nederland populaire natuurwetenschappelijke boeken voor de massa), de club van Ernest Solvay.

Op de muren van de logeerkamer verschenen de namen van 16 zwaargewichten in de fysica, waaronder een resem Nobelprijswinnnaars, die genoten van de gastvrijheid van de Ehrenfests. Avondenlang werd ten huize gedebatteerd over de nieuwste inzichten van de quantummechanica, de relativiteitsleer, de atoomstructuur. Paul Ehrenfest, een klinkende stem in de theoretische natuurkunde, bezat de gave van het onderricht. Zijn Leidense studenten droegen hem op de handen want hij was grappig, inlevend, kameraadschappelijk, onderlegd en de vriend van de groten die de Nieuwe Natuurkunde bedachten.

Kleinsteeds

Tatiana Afanassjewa leed onder het contrast tussen Petersburg en het kleinsteedse Leiden, met zijn grijze lucht, plensbuien, poldervelden alom, en vooral door het grote verschil tussen wat vrouwen in Petersburg, reeds jaren voor de revolutie, konden studeren en maatschappelijk betekenen. In Leiden zag zij de echtgenotes van hoogleraren, vaak met een indrukwekkende opleiding, die verpieterden als vrouw des huizes. Rusland was voor de revoluties (mensjewieken, bolsjewieken) een pre-industriële staat met durvende ondernemers en wetenschapslui. De USSR was een pijnlijk toeval, geen dwingende uitkomst.

Denken is verrukkelijk is verkrijgbaar in onze online boekhandel.