De (on)trouwe luitenant van Joris van Severen

Wat een pen heeft die man! De nieuwe biografie Hoogmoed – Van Verdinaso tot Verzet, die Vincent Stuer schreef van Dinaso-kopstuk, textielondernemer, verzetsman en CVP-politicus Frantz van Dorpe (1906-1990) leest als een boeiende roman, van het begin tot het einde. Klaar voor verfilming, met Bruno Vanden Broecke in de hoofdrol.

Zo boeiend, maar…

Maar dan moet men zich afvragen: leest het niet té vlot? En wat is dit werk: een roman of een historisch werk? Zoiets uitgeven zonder een enkele voetnoot, kan je dat maken? Vooral als je dingen leest die nergens anders worden vermeld? Een voorbeeld: in de zomer van 1938 krijgt Rachel Baes, de geliefde van Verdinaso-leider Joris van Severen ‘hysterische aanvallen, mogelijk als gevolg van een onderbroken zwangerschap’ (p. 105) en wordt opgenomen in ‘een psychiatrische instelling’ (p. 106). Kan je zoiets schrijven zonder bronvermelding? Neen toch.

De vermelding van de ‘dramatis personae’, in het begin van het boek, zoals gebruikelijk bij toneelwerken, versterkt nog de indruk dat het om fictie gaat, wat dan weer niet blijkt. Maar nu ter zake, want anders dreig ik te vergeten hoe graag ik dit boek heb gelezen. Frantz van Dorpe werd op 20 mei 1906 geboren in Kortrijk in een zeer katholiek, welgesteld gezin van elf kinderen. Op het Klein Seminarie, waar Frans de onderwijstaal was, wordt hij gestraft voor het spreken van een paar woorden Vlaams. ‘De schaamte van met kartonnen oren de speelplaats op gestuurd te worden, zal hem zijn hele leven bijblijven’. Je zou voor minder flamingant worden.

Tijdens de Eerste Wereldoorlog vindt een deel van het gezin een veilig onderkomen in Engeland. Frantz loopt er school in Wimbledon College. Na de oorlog wordt hij textielingenieur. Hij is dan 20. Een paar jaar later leert hij Loukie kennen, een jonge Nederlandse, met wie hij in 1931 trouwt. Het scharnierjaar is 1932. Hun eerste kindje, Johan, wordt geboren en Frantz treedt toe tot het Verdinaso van Joris van Severen. Dat zal zijn verdere leven bepalen. Vanaf nu speelt zich dat af in de driehoek gezin-bedrijf-politiek. In hoogspanning.

Heel-Nederlands en solidaristisch

Het Verdinaso, voluit het Verbond van Dietse Nationaalsolidaristen, was een conservatief-revolutionaire politieke beweging, opgericht in het najaar van 1931. Leider was Joris van Severen, gewezen frontofficier en Vlaams Front parlementslid (1921-1929). Het Verdinaso streefde naar de hereniging van alle Nederlandstaligen in een staatsverband. Daarnaast ijverde het voor een nieuwe sociale orde, het solidarisme, afgeleid van de christelijke sociale leer uit de encyclieken Rerum Novarum en Quadragesimo Anno. Deze laatste ook uit 1931.

Het Verdinaso streeft naar elitevorming, maar wel uitdrukkelijk ten dienste van de gemeenschap. Dat is een visie die Frantz van Dorpe aantrekt. Dat en die Spartaanse trekjes. Lag toch in het verlengde van zijn jezuïetenopvoeding in Wimbledon. Hij treedt toe tot de Dinaso Militanten Orde (DMO), zoals de Dinaso-militie weldra heet. Het zware werk: propagandatochten, ordehandhaving op grote manifestaties, verdediging van Dinaso-vergaderingen tegen aanvallen van Belgo-fascistische en linkse milities.

‘Lid worden van het Verdinaso was een kwestie van stijl, van energie, van gedeelde aspiraties. Je hoorde ergens bij, iets wat impact had’, stelt Stuer. Dat voelt ook de regering. Harde maatregelen tegen o.m. het Verdinaso moeten de aandacht afleiden van de operatie zelfbeschadiging waarin de parlementaire democratie in België verstrikt zit. Vandaar de wet op de privémilities, de drooglegging van de Dinaso-vakbond enz. Intussen rijst de ster van Frantz van Dorpe. Hij wordt gouwleider voor Brabant.

De waardering van Joris van Severen

Frantz wordt geapprecieerd. Zijn onafgebroken inzet, vaak ten koste van zijn gezin, is indrukwekkend. Van Dorpe volgt met enthousiasme de nieuwe marsrichting van de Dinaso-leider die vanaf 1934 zijn Heel-Nederlands streefdoel ziet in een herstel van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden zoals het bestond in de jaren 1815-1830. Of een voorafspiegeling van Benelux. Daarmee voorkomt Van Severen ook een verbod van zijn beweging.

De zelfverzekerde, salonfähige Van Dorpe is op zijn gemak bij ministers, ambassadeurs en professoren. Hij is de drijvende kracht achter de Vereniging België-Nederland-Luxemburg, een zeer succesvolle mantelorganisatie van het Verdinaso. Dag en nacht is hij hiervoor in de weer, reist het land af, spreekt en schrijft het bewegingsblad Hier Dinaso! vol. Met de linkerhand leidt hij dan nog deskundig de familiale bedrijven. Dat levert aanzien en welstand op. En na-ijver.

Hij komt in een spiraal van roddels en verdachtmakingen terecht. Hij levert bovendien kritiek op het beleid van Joris van Severen, vooral op diens gebrek aan beleid in 1939. Uiteindelijk wordt hij uit de beweging uitgestoten. Een zware slag voor Frantz. Maar onmiddellijk na de moord op Joris van Severen (20 mei 1940) is hij weer welkom bij het Verdinaso en zit er onmiddellijk mee aan het stuur.

Op de eerste lijn in het verzet

De beweging valt echter snel uit elkaar in vijandige fracties, al of niet collaborerend. Een belangrijk deel van de kaders, waaronder Frantz van Dorpe, vindt zijn weg naar het verzet. Hier begint het meest interessante, want weinig bekende deel van het verhaal dat Stuer ons vertelt. Een adembenemend relaas van gedropte parachutisten, waaronder broer Jef van Dorpe, onmogelijke opdrachten, Duitse represailles en prangende gewetensvragen. Hoever mag je gaan in het saboteren van de Duitse bezetting als je daarbij de voedselvoorziening van de eigen bevolking in gevaar brengt?

De vastberadenheid van de verzetsstrijders in het bezette gebied, waaronder heel wat vrouwen, contrasteert fel met de wereldvreemdheid van de naar Londen gevluchte regering die in de kortste keren alle voeling verliest met het eigen land. Dat is een van de obsessies van Frantz van Dorpe en de inlichtingendienst Othello waarvoor hij – weer – dag en nacht werkt. De Britten hebben aan de twintiger Michel Losseau de leiding van hun verzetsnetwerk toevertrouwd. Frantz gaat met hem kardinaal Van Roey vinden. Losseau, uitgeput en alom gezocht, keert naar Londen terug. Frantz neemt de fakkel over.

Het einde van de Tweede Wereldoorlog is voor Frantz en het gewapende verzet een anticlimax. Hemelsblij met de bevrijding, uiteraard, maar in de kortste keren zwaar teleurgesteld dat het verzet grof aan de kant wordt gezet. Geschandaliseerd dat ‘die van Londen’ doen alsof zij de oorlog hebben gewonnen. Verontwaardigd over de repressie en het hervallen van de politici in hun desastreuze vooroorlogse gewoonten. En over hun gebrek aan solidariteit met koning Leopold III, zelfs als deze het referendum – dat de regering zelf had uitgeschreven – overtuigend wint. ‘De eerste daad van de eerste CVP-meerderheid in deze moderne tijd is een lafhartige capitulatie voor de bedreiging van straatgeweld’, noteert Stuer.

De koning treedt af. Frantz van Dorpe plooit zich terug op het Benelux-comité, waarvan hij secretaris-generaal wordt, en op de Stad Sint-Niklaas die hij van 1965 tot 1971 bestuurt als CVP-burgemeester.

Wat is nu de beste Van Dorpe-biografie?

Zonder twijfel: die van Jan Creve tot 1941 plus die van Vincent Stuer voor de periode 1941-1990, na elkaar te lezen. Spijtig dat we bij Stuer geen personenregister vinden. En de bibliografie is helaas onsamenhangend.

Positief is alleszins de volgehouden inspanning tot evenwicht en objectiviteit van Vincent Stuer, columnist bij De Morgen en schaduwschrijver ‘van menig liberaal kopstuk’. Hij heeft zich in ieder geval veel meer moeite getroost dan Wikipedia dat bij het lemma Frantz van Dorpe een foto geeft van… Jef van Bilsen (geraadpleegd op 14 juni 2021).

De titel ‘Hoogmoed’ blijft vreemd. Hoogspanning ware beter geweest, naar de foto van Willy Kessels op de omslag. Een hoogspannend verhaal, een aanrader, zeer zeker.

Hoogmoed is verkrijgbaar in onze online boekhandel.