Moeders des vaderlands: de sterke vrouwen die de Lage Landen vormden

Femke Deen en Ineke Huysman, allebei historica, zijn ervan overtuigd: ‘Vrouwen zijn even vaardige bestuurders als mannen.’ Dat is de openingszin van hun interessant boek Moeders des Vaderlands. 

In Vlaanderen ligt dat anders dan in Nederland. Sinds de afscheiding van België in 1830 zijn vrouwen uitgesloten van de troon. Dat gebeurde onder Franse invloed. In Nederland regeerden koningin Wilhelmina (1890-1948), koningin Juliana (1948-1980) en koningin Beatrix (1980-2013).

Pas in 1991 werd in België de wet gewijzigd en zo is het mogelijk dat we ooit nog een koningin Elisabeth krijgen.

Vrouwelijke heersers

Toch zijn enkele vrouwelijke heersers nadrukkelijk aanwezig gebleven in ons collectief geheugen. Denk bijvoorbeeld aan Margaretha van Male, Maria van Bourgondië en Margaretha van Parma. Merkwaardig is wel dat in onze geschiedenis geen enkel vorstendom zo lang door vrouwen werd bestuurd als de graafschappen Vlaanderen en Henegouwen.

Ze voeren er wel bij. Zo zie je maar hoe ook op dynastiek vlak België haaks staat op de eeuwenoude traditie van onze Lage Landen.

We moeten ze onthouden

De drie genoemde heerseressen vormen samen met vijftien anderen het onderwerp van dit boeiende werk. Het begint met Johanna van Constantinopel (1199-1244), die 39 jaar lang regeerde over Vlaanderen en Henegouwen.

Johanna was de oudste dochter van graaf Boudewijn IX van Vlaanderen en werd in mei 1204 ook keizerin van Constantinopel. De laatste die de revue passeert is Wilhelmina van Pruisen (1751-1820), de moeder van (toen ook onze) koning Willem I van de verenigde Nederlanden.

De achttien gepresenteerde vorstinnen hebben ieder op hun eigen manier bijgedragen aan de wordingsgeschiedenis van de Nederlanden. Ze waren actieve bestuursters, diplomaten, beheerders van enorm uitgestrekt onroerend goed en — jawel — militaire strategen.

De haast vergeten prinses van Oranje

Laten we er één uitlichten: de biografie van Louise de Coligny (1555-1620), prinses van Oranje. Louise de Coligny ‘wordt vaak neergezet als de tragische weduwe van Willem van Oranje, die gebroken achterbleef na de gewelddadige dood van haar man. Dat beeld moet broodnodig worden aangepast.’

In werkelijkheid was Louise een machtige onderhandelaar die een grote invloed uitoefende op de ontwikkeling van de Noord-Nederlandse republiek. In de 36 jaar die Louise na de moord op Oranje in 1584 nog leefde, wist ze de Oranje-Nassaus te verheffen tot een van de aanzienlijkste families van Europa en de jonge Republiek mede op de kaart te zetten.

Louise is een dochter van de Franse admiraal Gaspard de Coligny, een van de leiders van de hugenoten. Haar eerste echtgenoot verliest Louise tijdens de beruchte Bartholomeusnacht in 1572, amper één jaar nadat ze met hem was getrouwd. Ook haar vader wordt afgeslacht. Hij is hét mikpunt van deze katholieke moordpartij. Louise weet te ontkomen.

Vermoord

Lodewijk van Nassau, broer van Willem van Oranje, was een goede vriend van Louises eerste man. Zo komen ze in contact. Op 12 april 1583 trouwen Louise en Willem in Antwerpen. Het jonge paar gaat in Delft wonen, in het Prinsenhof, waar Willem van Oranje vijftien maanden na hun bruiloft wordt vermoord, in het bijzijn van Louise.

De rest van haar leven houdt ze zich intensief bezig met het diplomatiek onderbouwen van de (Noord-) Nederlandse onafhankelijkheid.

Een diplomate zonder weerga

Louise beschikt over een internationaal netwerk en correspondeert onder meer met de Engelse koningin Elisabeth, Hendrik van Navarra (de latere Franse koning Hendrik IV), Filips Marnix van Sint-Aldegonde, Christiaan Huygens en nog vele andere vooraanstaande personen. Ze groeit uit ‘tot een formidabele staatvrouw en de facto ambassadeur’. Op religieus vlak verdedigt ze een gematigde politiek van respect en verzoening.

Het hoogtepunt van haar loopbaan als staatsvrouw is haar rol bij de onderhandelingen die tot het Twaalfjarig Bestand tussen Spanje en de Nederlanden leiden. Dat wordt in 1609 in haar aanwezigheid afgekondigd. Als Louise in 1620 overlijdt wordt haar lichaam bijgezet in het graf van Willem van Oranje in Delft.

Moét je lezen

Het boek omvat grote, duidelijke landkaarten van de Bourgondische Nederlanden en van de Lage Landen tijdens de regeerperiode van landvoogdessen Margaretha van Oostenrijk, Maria van Hongarije en Margaretha van Parma, maar ook van de Republiek der Zeven Verenigde Provinciën en van het bezette Zuiden rond 1648.

Om de dames goed te kunnen situeren in de tijd en in hun families zijn vier duidelijke stambomen toegevoegd waarin je ook hun echtgenoten terugvindt. Een boek dat je niet mag missen als je onze geschiedenis wil begrijpen. En bovendien hoogst aangename lectuur.