Der Fall Collini: waar actualiteit en geschiedenis elkaar treffen

Behalve een ingenieus rechtbankdrama, is Der Fall Collini van de Duitse filmregisseur Marco Kreuzpaintner vooral ook onverholen kritiek op het naoorlogse Duitse rechtssysteem. Of waar actualiteit en geschiedenis elkaar treffen, heden en verleden op elkaar inhaken.

Het zwijgen

Amper een mum van tijd — een minuutje? Meer heeft de Duitse cineast niet nodig om de blik van de toeschouwer scherp te stellen en vast te houden.

Berlijn 2001. Een man die zich als journalist heeft gepresenteerd, stapt kordaat de hotelkamer van de gepensioneerde grootindustrieel Hans Meyer binnen en schiet hem zonder pardon dood. Hij geeft de stervende man nog een brutale trap na. Nadien geeft de dader zich gewillig bij de politie aan.

Met Caspar Leinen krijgt de verdachte — de dader dus — van rechtswege een jonge advocaat toegewezen die pas drie maanden is afgestudeerd. Een eerste confrontatie — om zijn motief te achterhalen in de hoop op strafvermindering — loopt op niets uit. De getekende man, Fabrizio Collini (een rol die de oudgediende, 79-jarige Franco Nero op het lijf geschreven is), blijft halsstarrig zwijgen. Je voelt echter dat achter zijn stalen mimiek één en al frustratie schuil gaat. Zoveel dat daar zelfs geen woorden voor zijn.

Caspar

Kreuzpaintner liet zich voor zijn nieuwste film inspireren door de roman uit 2011 van Ferdinand von Schirach. Die wordt gezien als de Duitse evenknie van John Grisham, de populaire auteur van rechtbankzaken die bijna stuk voor stuk in Hollywood verfilmd zijn.

Caspar, de jonge advocaat van Turkse komaf, ziet zich al meteen voor een loodzwaar dilemma geplaatst. De vermoorde man is immers zijn voogd. Uitgerekend hij moet nu diens moordenaar bijstaan. Dat wordt hem nog eens extra onder zijn neus gewreven door Meyers kleindochter Hanna, enige tijd nog Caspars jeugdliefde. Het motiveert hem wel extra in zijn speuren naar motieven en achtergronden van deze ophefmakende moordzaak.

Vader & zoon

Mee door het zwijgen van Collini ziet Caspar zich gedwongen zelf op onderzoek uit te gaan. Temeer omdat hij van een wapendeskundige heeft vernomen dat het wapen van de moord een zeldzaam type is dat niet op de zwarte markt te vinden is. Caspar moet de geschiedenis induiken.

Er doet zich nog iets bijzonders voor. Na een zoveelste bezoekje aan Collini in de gevangenis, verzucht de Italiaan vrij onverwacht: ‘Zoek je vader op, want vooraleer je het beseft is hij er niet meer!’ Een schijnbaar terloopse opmerking die naargelang de film zijn ontknoping nadert, enorm aan belang zal winnen. Caspars ouders zijn gescheiden toen hij twee jaar was. Zijn vader leeft nog en houdt in Frankfurt een boekhandel open. Toen destijds zijn (Turkse) moeder alleen kwam te staan, heeft Hans Meyer zich over hem ontfermd.

Voetnoot in de geschiedenis

Het graven in het verleden van Collini en van Hans Meyer zal uiteindelijk leiden naar een Italiaans bergdorpje Montecattini in 1944. Deze scènes gunnen de toeschouwer een terugblik in het verleden. Ze verhogen weliswaar de emotionele betrokkenheid, maar doen eveneens wat overbodig aan.

De sleutelscène van de film is de constatering dat er destijds, in 1968, in het Duitse parlement halsoverkop een wet werd goedgekeurd. Door deze zogeheten Dreher-wet belandden talloze misdaden die door onder anderen Duitse nazi’s gepleegd werden, in de categorie doodslag. Vele zaken waren daardoor plotsklaps verjaard. Daardoor konden nazi-kopstukken niet langer voor het gerecht worden gesleept. Een ware schande dat deze omstreden wet quasi onopgemerkt kon passeren, en slechts een voetnoot in de (wereld)geschiedenis dreigde te worden.

Racisme

De link tussen heden en verleden wordt nog aangescherpt door een tweetal incidenten. De Duits-Turkse advocaat Caspar krijgt onderweg (!) ook nog eens met weinig subtiele uitingen van racisme te maken. Wanneer Hanna, Meyers kleindochter, haar zin niet krijgt — Caspar moet volgens haar van de zaak van haar vermoorde opa af, wat niet kan — snauwt ze kwaad naar hem: ‘Zonder hem stond je nu in een döner-kebabzaak’. En een pizzabezorger zal Caspar even later toeroepen: ‘Een Turk die advocaat is…’

Moord, doodslag of wraak?

Collini beperkt zich meestal tot zwijgen, maar af en toe geeft hij een quote weg die je doet nadenken. Zoals het zinnetje door hem uitgesproken: ‘Doden willen geen wraak!’

De schrijver Von Schirach is in Duitsland populair met zijn romans en korte verhalen, geïnspireerd door zijn eigen ervaringen als advocaat. Hij had gegronde redenen om dit boek te schrijven. En om af te rekenen met de nazi’s die tijdens de ‘verzwijgcultuur’ onder de Duitse kanselier Konrad Adenauer vrij carrière konden maken.

Zelf is Ferdinand von Schirach de kleinzoon van de voormalige voorzitter van de Nationaalsocialistische Studentenbond. Hij weet dus als geen ander hoe schuld en boete door generaties heen blijft doorwerken. Doorwoekeren, zeg maar.

Der Fall Collini is een boeiend en onthullend rechtbankdrama waar heden en verleden genadeloos op elkaar in werken. Dankzij de vrij verrassende emotionele climax (en anticlimax) krijgt het begrip ‘gerechtigheid’ een nieuwe dimensie.