Een integrale staat knevelt de samenleving

Riemen papier worden door bestuurskundigen en hun politieke apostelen geïnkt met woorden over verbinding, saamhorigheid, harmonie, heelheid, eenheid, synergie en het geheel dat meer is dan de som van de delen. Zeker dat laatste is er ver over en leidt tot censuur, staatsalmacht en dikdoenerige beambten. Een integrale staat knevelt de samenleving.

Zich koesteren in eenheid, samenhang, heelheid is een algemeen menselijk verlangen en afkeer is er voor de tegenpool: versplintering. De tegenstemmen bij de coronapolitiek van de overheid werden weggeduwd, verklaard tot vijand. Als één volk dienden we achter de helden van de zorg te staan en dat lukte de eerste twaalf maanden met georchestreerd applaus, klokkengelui om 20 uur en witte wimpels. De latere dissidentie, weg ermee.

Verdraagzaamheid

Goed en pijnlijk is Paul Frissen met De integrale staat, kritiek van de samenhang waarin hij hoofdstuk na hoofdstuk aantoont hoe de verdraagzaamheid voor afwijkingen en verschillen beduidend afneemt. Alle Open Vld’ers zouden het op hun nachtkastje moeten leggen, uiteraard een nonsensikale wens. Zij lezen niet. De wereld wordt steeds preciezer geclassificeerd, en met classificaties maakt de staat de wereld leesbaar. Een bestuurlijke logica dient altijd doeleinden van beheersing. Nederland is een voorbeeld van streven naar integraliteit en het wissen van anders-zijn. Onleesbare blabla in het ambtenaren- en deskundigenproza is het gevolg. Hollanders zijn halve Pruisen, wat veel verklaart.

De versnippering van België roeit tegen de grondstroom in, met als correctief dat Vlaanderen zich spiegelt aan het Nederlandse ambtenarees en bron wordt van de mars naar harmonie waarin pluraliteit een monster is. Wat tegen de feiten en de werkelijkheid is. Paul Frissen, niet de eerste de beste en jarenlang observator van en auteur over staat en samenleving: ‘We moeten de vraag stellen of de staat wel kan, moet of mag lijken op de wereld. Als de staat immers maatschappelijke pluraliteit moet beschermen, kan dat alleen gezaghebbend als de staat relatief neutraal staat tegenover alle mogelijke vormen en articulaties van pluraliteit. Een eenzijdige seculiere oriëntatie in en van de staat — en die valt zeker vast te stellen — is daarmee in strijd.’

Democratie

Kijk naar het modebegrip ‘inclusie’ bijvoorbeeld. Geen openbaar zwembad mag of het dient inclusief te zijn voor ‘jongeren’. Zelfs als dat ambrasmakers en vrouwenbelagers van allochtonië zijn. Als inclusie de norm wordt, dan stelt dat vanzelfsprekend grenzen aan de diversiteit, de evenzeer geprezen verscheidenheid. Overal de helft vrouwelijk professoren, piloten, bankiers, vuilophalers, loodgieters en wegenwerkers om te beginnen.

Paul Frissen: ‘Het verlangen naar samenhang is ten diepste een verlangen naar heelheid als oplossing voor de gebrokenheid van de wereld. Het verlangen is daarmee paulinisch (als of van de apostel Paulus, red.): het wil genade brengen in de wereld. Maar precies dat maakt het verlangen gevaarlijk, want dat verlangen bedreigt steeds de pluraliteit, de feitelijke veelvormigheid van de wereld… Pluraliteit kan niet worden gevangen in een model, is vrijheid zonder een overkoepelende moraal, is natuurlijk ook diversiteit, maar sluit in én uit, is soms inclusief en altijd exclusief.’

Sturing

Statelijke sturing is de trend en ontkent de werkelijkheid. Zij leidt tot regels, plannen, missies en toezicht. De nagestreefde ’terugtredende overheid’ die al tientallen jaren wordt beloofd is een fopneus want de regels breiden dag na dag uit. Voor Paul Frissen is een tussenbesluit.

‘De staat moet geen spiegel zijn van de wereld. De wereld is groter dan politiek en staat, en oneindig gevarieerder. Politiek en staat moeten het verschil in de wereld beschermen. Het verlangen op de wereld heel te maken, is gevaarlijk. Daarom kan de staat ook niet integraal zijn, en kan hij evenmin genade brengen. De gebrokenheid van de wereld vraagt om een lege plek van de macht, en dat vereist een staat die afstand houdt en neutraal is tegenover de maatschappelijke scherven van gebrokenheid’, schrijft hij.

Natuurwetenschappen

De wereld integraal zien en als noodzakelijk maakbaarheid is ideologie. Zelfs in de natuurwetenschappen geldt vandaag algemeen dat de positie van de waarnemer de waarneming beïnvloedt, dan is dat des te meer zo in de vlietende maatschappelijke en politieke werkelijkheid. Een staat die integraliteit nastreeft door zijn beleidsvoorbereiding, sturende studies, opdringerige ambtenaren en meesjokkende politici is duivels door het verlangen à la een Faust om de wereld te beheersen naar het eigen beeld.

Integraal beleid, de denkwijze van de zich modern gedragende staat (coördinatie, omvorming van burgers tot onderdanen, zich blauw betalen aan de adviesnijverheid), is het pratikeren van de ultiem gewenste maakbaarheid. Dus, een utopie, en utopie wordt in de praktijk gelijk aan onderdrukking, gelijkschakeling, grauwheid en onmenselijkheid (kijk naar de Sovjet-Unie, Ethiopië onder de marxistische beul Mengistu, Venezuela en Cuba). Daar zijn Securitate en Stasi en KGB alom. Maakbaarheid, met een plechtiger sociologenwoord domesticatie, is de pretentieuze overtuiging dat de mens zijn wereld diepgaand kan temmen en construeren.

Maakbaarheid

De wortels van de maakbaarheidsobsessie zitten links diep, echter de wil tot beheersing stemt uit de Verlichting met haar evangelie van vooruitgang en antropocentrisme (neiging om de mens centraal te stellen en als enige referentiepunt te beschouwen, red.). Die visie van beheersing delen fascisme, nationaal-socialisme, leninisme, socialisme en ecologisme. In de westerse, meer zoetsappige, praktijk van de verzorgingsstaat zien wij een club van politici-cum-ambtenaren die niet verzorgt, maar vooral disciplineert en controleert. En dat grimmig doet. Zie naar het officiële tamboereren van de academici op de buis tijdens corona.

Paul Frissen kent de verworvenheden van de niet-falende staten (de westerse), maar elk van deze verworvenheden nodigt steeds uit als denkwijze, ideeënleer tot gulzigheid, een schrokkerig streven naar radicale en integrale oplossingen om de maakbaarheid verder op te dringen. Zelfs liberalen die in België of Vlaanderen amper liberalen zijn en eerder zoetwatersocialisten van de linkse soort, stappen mee naar de volmaakte beleidsmachine. Graag geholpen door misdienaars van McKinsey.

De Britse filosoof en onderzoeker van de geschiedenis van ideeën, Isaiah Berlin, vatte het samen met een spreuk geleend bij de antieke Griekse dichter Archilochus: ‘De vos weet alles, de egel weet één groot iets.’ De egel denkt middelpuntzoekend en streeft naar integraal beleid omdat volgens het beestje alles samenhangt met alles. De vossen leven, handelen en denken middelpuntvliedend en hun denken is verspreid, verstrooid, kent vele lagen, raakt de kern van een grote verscheidenheid die de niet-maakbare, onbeheersbare, on-utopische aarde is.