Gezant in de hel van Afrika vol genocide, corruptie en verraad

Diplomaten zoeken een veiligere wereld, en dat leidt tot beroepslevens in paradijzen en hellegaten. Na traditioneel herinneringen van Franstaligen, blikken Vlaamse gezanten terug. Frank De Coninck is de laatste met zijn boek Conflits et diplomatie en Afrique centrale, Johan Swinnen en Johan Verbeke gingen recent voor.

Zijn er boeken waarbij je maag omdraait en de tranen opwellen? Uiteraard. Het memoir van Frank De Coninck, oud-ambassadeur in Congo/Zaïre en Rwanda, voldoet aan de keuring: rotte wereld. De stank van de lijken in de Rwandese kerken, dorpen, velden en gevangenissen doordringt de bladzijden. De stank van het bederf in Congo/Zaïre doordringt eveneens de bladzijden. In 2020 knokten honderdtwintig gewapende bendes — vandaag zijn dat er niet minder — in de provincies Kivu, Ituri en Noord-Katanga. De Vlaamse ambassadeur in Centraal-Afrika, Frank De Coninck, memoreert in onberispelijk Frans in ‘Conflits et diplomatie en Afrique Centrale’, een co-editie van het AfricaMuseum en L’Harmattan (2023), zijn helletocht van zes jaar (1994-2000).

Geplunderd

Bij de herinrichting van zijn geplunderde residentie in Kigali, de Rwandese hoofdstad, zien hij en zijn vrouw volgevreten dwalende honden. De tuinmuur is kaduuk, wordt herbouwd en bij het graven verschijnen 132 kadavers. Slachtoffers van de genocide van 1994. Voedsel voor de honden. Rwanda is de derde volkerenslachting van de twintigste eeuw, en komt na de Turkse moord op de Armeniërs en de nazivernietiging van miljoenen Joden.

Op honderd dagen, van 7 april tot 15 juli 1994, werden tussen 500.000 en 662.000 Rwandezen (het grote merendeel Tutsi en Twa) gemaaid met mitrailleurs en messen door milities van de Hutu. Begin 1995 bezoekt Frank De Coninck het godshuis van Nyarubuye. Geen schuiloord, een valkuil. Tientallen lijken rotten of mummificeren er en de muren zijn bebloed tot op mensenhoogte. Zo zijn er veel meer kerken. Rwanda is op honderd dagen een knekelhuis. Honderdduizend Rwandezen, voor 30 procent onschuldig, verblijven in de gevangenissen. De Nederlandse minister van Ontwikkelingssamenwerking, Jan Pronk, weet van de overbevolking maar gooit guldens naar nieuwe cellen. Dat terwijl geen Rwandese ziel de juridische en politieke gevolgen beseft van de volkerenmoord. Hollandershoogmoed.

Gaza

Het oosten van de République Démocratique du Congo (RDC) wordt een tweede Gaza, een Palestijnse situatie voor honderdduizenden vluchtelingen uit Rwanda. Dat menggebied behoort historisch van voor de kolonisering tot een Groot-Rwanda. Het regime van de ‘Rwandan Popular Front’ (RPF) werkt samen met Israël en de Mossad. Liquidaties gebeuren liefst buiten de grenzen van de kleine staat Israël en de kleine staat Rwanda.

Op 11 augustus 1997 arriveert Frank De Coninck na zijn dramatische Rwandese jaren als de nieuwe ambassadeur in Kinshasa (RDC). De eerste bezoeker is Patrick Karegeya, hoofd van de buitenlandse inlichtingendiensten van Rwanda, een kennis van de diplomaat in Kigali. Karegeya, een schoolvriend in Oeganda van Paul Kagame en diens latere vertrouweling, slaat jaren nadien op de vlucht voor zijn RPF-kameraden en wordt vermoord door de Mossad in Johannesburg, op vraag van zijn klasgenoot en kameraad.

Het schitterende boek van Michela Wrong over Kagame en co. Do not disturb kreeg van de hand van de auteur een vervolg in Foreign Affairs, met het oordeel dat de alleenheerser een hyena was en is. Kabila senior, met steun van de Rwandezen, verovert eerst het oosten van Congo en stoot door naar Kinshasa. De Oegandese president Museveni, een bondgenoot via de RPF, noemt hem bij een diplomatiek bezoek aan Londen ‘confused and overwhelmed‘, als een kind dat eindelijk het gevraagde speelgoed heeft en er niet mee kan spelen.

Omwentelingen

Tussen 1990 en 2000 verdrinkt Centraal-Afrika in omwentelingen. Vier presidenten in functie (twee Burundezen, één Rwandees en één Congolees) sneuvelen, 1 miljoen doden vallen in Rwanda, 500.000 in Burundi, 3,5 miljoen in Congo. In het oosten van Congo heerst tussen 2000 en 2013 een haast ononderbroken rebellie van Tutsi.

Vandaag is de situatie verbeterd, of liever, overklast door Afrika op zijn slechtst in de Hoorn van Afrika en de Sahel. De RDC (Congo-Kinshasa) is een hoerenkast omdat de zogenaamde RSS (gerecht, politie, leger en veiligheidsdienst), weggekwijnd is na het regime Mobutu (dat de RSS gebruikte voor het stam- en familiegoed). Rwanda blijft in Oost-Congo een schijnheilige rol spelen. Een etnische minderheid (de Banyarwanda) steunt op de buur wat een Afrikaanse uitzondering is want de etniciteiten werden gescheiden door de grenzen van de kolonisator. De RDC kan nog steeds omvallen en desintegreren in deelstaten.

Diplomatenboeken

Frank De Coninck, vorig jaar overleden, schrijft geen vakantieliteratuur. Zijn boek is diepe ernst, uitzonderlijk gedetailleerd en liefde voor Afrika helpt om het uit te lezen. Is een dergelijke getuigenis not done en kijken buitenlandse zaken en het establishment mee? Neen en ja. De boeken van de oud-ambassadeurs Swinnen (2016), Frans van Daele (2019) en Johan Verbeke (2023) sluiten aan bij de voorgangers Gerard Jacques en Jan Hollants van Loocke, die onder meer Congo memoreerden.

De diplomaten schrijven doorgaans tijdens hun pensioen of na hun carrière. Zij hoeven hun geschrift voor publicatie niet voor te leggen aan het ministerie van Buitenlandse Zaken. Willen zij echter tot de bovenlaag blijven behoren, dan verzwakt de zelfcensuur hun teksten. Johan Verbeke zou na volle openhartigheid geen Egmont Instituut kunnen leiden. Schaken met de macht (2019) van Frans van Daele, ex-topdiplomaat en raadgever van de koning, lijdt eveneens aan die kwaal. Hij omzeilt problemen en vermijdt pijnpunten. Een gelijkaardig geval is de autobiografie van Etienne Davignon (90), een boeiende diplomaat, vicevoorzitter van de Europese Commissie, holdingbaas (Generale Maatschappij en Suez Tractebel) en spil bij Brussels Airlines. Veel meer dan wat geweten is leerde je niet uit Mijn Drie Levens (2019).