Zijn strijd: Adolf Hitler gevangen in Landsberg

Adolf Hitlers machtsgreep in München liep op 8 en 9 november 1923 uit op een tragische mislukking. Ze eindigde in een bloedbad. Het gevolg was dat veertien van zijn aanhangers en vier Beierse politiemannen om het leven kwamen.

Hitler zelf had het strijdtoneel per auto verlaten en begroef zich op een onderduikadres waar hij zelfmoord wilde plegen. Maar hij werd opgepakt en ondergebracht in de gevangenis van Landsberg, waar hij een ‘vestingstraf’ uitzat van amper dertien maanden.

De Britse historicus Roger Moorhouse brengt in zijn nieuw boek een rijk geïllustreerd relaas van Hitlers maanden in Landsberg.

Scharnierjaar

1924 was een belangrijk scharnierjaar in de geestelijke ontwikkeling van de jonge Hitler. In totaal telde hij veertien ontwikkelingsjaren die uiteenvallen in twee perioden. De eerste periode omvat zijn leerjaren tussen 1919 en 1923, toen hij als nieuwbakken politicus zijn draai moest vinden.

Zelf zei hij later hierover: ‘Als ik er nu aan terugdenk, duizelt het me. (…) Als je nu een van onze groepen uit het jaar 1923 voorbij zag marcheren, zou je je afvragen: uit wat voor inrichting zijn die ontsnapt? (…) Maar het lot was ons goed gezind. Het liet een actie niet slagen die, als ze wel was geslaagd, uiteindelijk onvermijdelijk was mislukt als gevolg van de innerlijke onrijpheid van de beweging en van haar ontoereikende organisatorische en intellectuele basis.’

De tweede periode, van 1925 tot 1933, waren de jaren van ‘strijd’. De Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei (NSDAP) werd op nieuwe gronden heropgericht en eindigde na acht jaar heftige politieke strijd met de machtsovername in januari 1933. Daartussen lag 1924.

Wolf

1924 was een sleuteljaar, een kanteljaar waarin Hitlers politieke loopbaan een wending nam. Hij liet het revolutionaire voor wat het was en koos voor het electorale. Zo was zijn terugkeer op het politieke forum mogelijk.

Tijdens zijn voorarrest in Landsberg bereidde hij zich allereerst voor op zijn proces. Dat viel enorm mee. De rechter stond aan zijn kant en liet hem vrijwel ongestoord zijn gang gaan. Hitler oreerde tegen het bestel van Weimar, Versailles, de dolkstoot in de rug van de strijdende troepen en het verraad van Joden en marxisten. Hij sprak uren.

De rechter beweerde later dat hij onmogelijk Hitlers ‘woordenstroom’ kon onderbreken. Zelfs de hoofdaanklager meende dat Hitler een ‘geweldige kerel’ was. De veroordeling was dan ook heel mild te noemen. In april 1924 werd hij veroordeeld tot vijf jaar opsluiting in Landsberg.

Voorkeursbehandeling in de gevangenis

Hitler kreeg in de gevangenis de voorkeursbehandeling. Hij kreeg een ruime cel en was de spil van het gevangenisleven. Een flink deel van zijn medeputschisten zat er ook gevangen, en hij genoot er allerhande faciliteiten zoals onbeperkt bezoek en briefverkeer. Zelfs zijn scheper Wolf, vergezeld van een begeleider, mocht wekelijks op bezoek komen.

Heel wat vrouwelijke bezoekers brachten allerlei lekkernijen mee. Hitler verdikte zowaar. Hij deelde gretig taartjes, koekjes en andere versnaperingen met zijn medegevangenen en zijn bewakers, die na korte tijd bijna allemaal aan zijn politieke zijde stonden, en hem niets meer weigerden. Als enige mocht hij ’s avonds na 22 uur blijven lezen en schrijven.

Leerschool

Voor Hitler was Landsberg ook een ‘universitaire leerschool op staatskosten’. Veel tijd stak de veroordeelde in het lezen en bestuderen van een massa lectuur. Stapels boeken, tijdschriften en kranten las hij er; hij vulde verschillende kladblokken met aantekeningen.

Die aantekeningen werkte hij dan verder uit in het eerste deel van Mein Kampf, dat hij in de maanden juli-september in Landsberg schreef. Zonder zijn gevangenistijd in Landsberg, bekende hij nadien, zou hij nooit een boek geschreven hebben. Daartoe ontbrak hem de tijd.

Moorhouse legt er de nadruk op dat Hitler de eerste bladzijden van zijn boek op een Remington-schrijfmachine met twee vingers zelf uittikte. Met de komst van Rudolf Hess en Hitlers chauffeur Emil Maurice veranderde deze werkwijze. Hitler dicteerde, Hess leverde bij bepaalde passages een aanzienlijke bijdrage en Maurice trad op als typist en secretaris.

Uitwijzing

Na amper negen maanden van zijn effectieve straf uitgezeten te hebben, werd Adolf Hitler op 20 december 1924, enkele dagen voor Kerstmis, vrijgelaten. In de weken daarvoor had de schrik hem flink te pakken gekregen toen hij vernam dat de Beierse regering hem als stateloze naar Oostenrijk wilde uitwijzen. Maar de Oostenrijkse regering was de veroordeelde agitator liever kwijt dan rijk. De Beierse regering legde er zich bij neer, en Hitler kon in Duitsland blijven.

Hitler, de volksmenner, was Hitler, de politicus, geworden. Dankzij de ‘gratis kostschool’ schiep Landsberg uiteindelijk de ‘Führer’, aldus Roger Moorhouse in zijn boek. Achteraan het boek werd een biografisch ‘overzicht van de hoofdrolspelers’ opgenomen. Voor vele lezers allicht een welkome hulp.