Niet het einde van de wereld: waarom wij de eerste generatie zijn met perspectief op een duurzame planeet

Hannah Ritchie is senior researcher aan de prestigieuze Universiteit van Oxford en hoofdonderzoeker bij het invloedrijke onderzoeksplatform Our World in Data. Als kind maakte ze zich grote zorgen over de impact van de klimaatcrisis op haar geboorteland, Schotland. Nu schrijft ze Niet het einde van de wereld voor haar verwarde en onzekere generatiegenoten.

Acht zwaarbeladen thema’s worden in Niet het einde van de wereld zeer begrijpelijk en wetenschappelijk onderbouwd gepresenteerd: duurzaamheid, luchtverontreiniging, klimaatverandering, ontbossing, voedselproductie, biodiversiteitsverlies, plastic in de oceanen en overbevissing.

Telkens worden doemdenken en wetenschap, ideologie en cijfers met elkaar geconfronteerd, met verwijzing naar de meest recente bronnen. Nooit is het resultaat wat je op voorhand denkt. Twee markante voorbeelden: de opwarming van de aarde en de luchtverontreiniging.

De nutteloze paniek

Met regelmaat vind je dit citaat uit The Independent van 2015 terug in het werk: ‘Wetenschappers zeggen dat de temperaturen in 2100 mogelijk 6 °C hoger uitkomen en roepen op tot actie aan de vooravond van de VN-bespreking in Parijs.’

Een wereld die 6 °C warmer is dan nu zou rampzalig zijn, onderstreept Ritchie. Zelfs de rijkste, meest gematigde landen zullen in de winter verwoestende overstromingen beleven, gevolgd door bloedhete zomers.

Nu was Hannah Ritchie zelf aanwezig op die klimaattop COP21. De conferentie deed de belofte mondiale opwarming te beperken tot onder de 2 °C. Ritchie achtte dat toen volkomen onmogelijk. Maar, schrijft ze, ‘mijn visie veranderde snel toen ik in plaats van krantenkoppen de data bestudeerde. (…) Als elk land zich houdt aan zijn klimaatbeloften, komen we uit op 2,1 °C in 2100.’

En dat terwijl ik ‘aan het begin van mijn tienerjaren dacht dat de meesten van ons zouden doodgaan aan klimaatverandering’.

Meer rampen?

Wat is dan het probleem? Wel, dat zij en haar leeftijdsgenoten ‘de verhoging van de frequentie van berichten opvatten als een verhoging van de frequentie van rampen’. Dat betekent niet dat klimlaatverandering niet plaatsvindt, maar dat de menselijke inspanningen, als die worden volgehouden, resultaat zullen opleveren.

Toch is de perceptie anders. In de Gapminder Misconception Study van 2017 werd aan mensen uit veertien landen gevraagd: ‘In welke mate is het jaarlijks aantal doden door natuurrampen in de afgelopen honderd jaar veranderd?’ De mogelijke antwoorden waren:

a. Meer dan verdubbeld

b. Min of meer hetzelfde gebleven

c. Ruim gehalveerd.

Slechts 10 procent beantwoordde de vraag correct met antwoord c. Het meest gegeven antwoord was de catastrofale eerste optie. Liefst 48 procent dacht dat dit juist was. Maar, waarschuwt Ritchie, ‘we mogen door het dalende dodental de risico’s van klimaatverandering niet bagatelliseren.’

Ze toont aan dat mensen in staat zijn deze problemen op te lossen. ‘De wereld is al voorbij de piek van emissies per hoofd van de bevolking. Dat gebeurde tien jaar geleden. De meeste mensen weten dit niet’, klinkt het. Het energieverbruik per hoofd van de bevolking is sinds de jaren 1960 met zo’n 25 procent gedaald.

Luchtverontreiniging, de stille moordenaar

Daar staat tegenover de bewering dat volgens schattingen van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) er jaarlijks zo’n acht miljoen mensen overlijden aan luchtverontreiniging. Vergelijk dat met het aantal mensen dat omkomt bij verkeersongevallen, namelijk 1,3 miljoen.

‘Luchtverontreiniging is de stille moordenaar die onvoldoende in het nieuws komt’, concludeert Ritchie. Maar toch daalt ook het sterftecijfer ten gevolge van luchtvervuiling. En, jawel, ‘we kunnen bijna helemaal een einde maken aan luchtverontreiniging.’

Stoppen met verbranden

Elementair is dat we ophouden dingen te verbranden. Ritchie geeft zes duidelijke richtlijnen om dat doel te bereiken. Eerst en vooral: geef iedereen toegang tot schone brandstof om te koken.

Ook moet dringend een einde worden gemaakt aan gewasverbranding in de winter. Dat is vooral een probleem in India. De kosten van luchtverontreiniging in India ‘werden in 2019 geschat op 350 miljard dollar: dat is 10 procent van het Indiase bruto binnenlands product’. Gelukkig zijn er technologische oplossingen in de landbouw die vooruitgang boeken.

Zwavel

Dat geldt ook (nummer drie) voor de verwijdering van zwavel uit fossiele brandstoffen. ‘Wassers’ zoals kalksteen kunnen minstens 90 procent van het zwaveldioxide verwijderen. Dat verklaart waarom de luchtverontreiniging in veel landen de laatste decennia sterk is afgenomen.

Ten vierde moeten we auto’s die rijden op fossiele brandstof naar de uitgang begeleiden. Het alternatief: elektrische auto’s en leven zonder auto. ‘Dat zal jaarlijks honderdduizenden levens redden’, denkt Ritchie. We moeten gewoon minder autorijden, meer fietsen, wandelen en gebruikmaken van het openbaar vervoer.

Het begint de goede kant op te gaan

Haar laatste punt: we moeten fossiele brandstoffen inruilen tegen duurzame energiebronnen en kernenergie. Niet te vroeg juichen, maar ‘het begint de goede kant op te gaan’, weet Ritchie. Kernenergie is daarbij een essentiële factor.

Een van de grootste misvattingen is dat kernenergie onveilig zou zijn: in werkelijkheid is het een van de veiligste energiebronnen. De afgelopen zestig jaar zijn er maar twee grote kernongelukken geweest: Tsjernobyl in Oekraïne en Fukushima in Japan.

Tsjernobyl heeft waarschijnlijk vierhonderd mensenlevens gekost, inclusief de potentiële doden als gevolg van kanker veroorzaakt door de straling. Fukushima, waar de kerncentrale werd getroffen door een tsunami, had slechts één mogelijk sterfgeval als gevolg.

‘Voor het eerst in de geschiedenis van de mensheid is er genoeg kennis om iedereen in de wereld prettig te laten leven tegen een kleine milieu-impact. We moeten die kans alleen nog grijpen’, stelt Hannah Ritchie. Haar Niet het einde van de wereld is een écht groen boek, een van de hoop. Plichtlectuur voor iedereen die zijn twijfels heeft, en voor degenen die van alles zeker zijn.