Het land van Merkel

In 1992 promoveerde de gewezen hoogleraar moderne Duitse geschiedenis Frits Boterman op een biografische studie van cultuurfilosoof Oswald Spengler. Twintig jaar later, in 2013, publiceerde Boterman zijn indrukwekkend magnum opus Cultuur als macht: cultuurgeschiedenis van Duitsland 1800-heden. In 2005 verscheen zijn enthousiast onthaalde Moderne geschiedenis van Duitsland, waarvan het pas verschenen Het land van Merkel: Duitsland 2005-2017 als een vervolg mag gezien worden.

In de moderne Duitse geschiedenis gelden steeds drie grote kwesties: de worsteling met de nationale identiteit, democratie en vrijheid en sociale rechtvaardigheid. Steeds handelt het in de Duitse geschiedenis om macht of onmacht, militaire kracht of burgerlijke cultuur, geweld of vrede… Het uitgangspunt van Helmut Kohl, de ‘Einheitskanzler’, na de Duitse hereniging in 1990 was dat Europa niet Duits mocht worden, maar Duitsland Europees. Mee door de eurocrisis is dat gegeven onder Merkel omgedraaid: er is nu een meer ‘Duits’ Europa. Eerst was Duitsland een Europees probleem, nu moet Duitsland het Europees probleem oplossen.

Vraagstelling

Duitsland is in Europa de belangrijkste mogendheid geworden, aldus Boterman. Dat was mogelijk door de hereniging van 1990, de uitbreiding van de EU naar het oosten toe, de sterke Duitse economie, de leidende rol van het land in de bestrijding van de eurocrisis en de financiële crisis van Griekenland, de verzwakking van de Duits-Franse as ten nadele van Frankrijk en de terugtrekkende beweging van de Angelsaksische wereld. Maar hiermee is het Duitse dilemma niet opgelost. Voor Merkel geldt dat Duitsland te klein is om Europa te overheersen en dan weer te groot is om niet gewantrouwd te worden door de buurlanden. Kanselier Angela Merkel kreeg sinds 2005 met drie grote crises te maken: de financiële crisis van de euro met daarbij de Griekse schuldencrisis, de vluchtelingencrisis die haar land verdeelde en de politiek van de Russische president Vladimir Poetin (Krim en Oekraïne) Hierdoor kwam de Europese integratie in een impasse terecht en leidde de rol van Duitsland tot heftige debatten binnen de Europese Unie.

In het nieuwe boek van Frits Boterman dat de drie ambtstermijnen van Merkel behandelt, worden de diverse crisissituaties onder haar beleid uitvoerig behandeld. In de hierboven vermelde crises speelde ze telkens een hoofdrol. Vragen krijgen een afdoende antwoord. Wat bezielde haar om met haar uitspraak op 31 augustus 2015 “Wir schaffen das” een heel land en ook Europa op zijn kop te zetten? Hoe gaat Duitsland om met zijn nieuwe rol in Europa? Hoe moeten we Merkels leiderschap beoordelen? Welke consequenties hadden de opeenvolgende crises voor de binnenlandse politiek en de Duitse positie in Europa? Hoe en in welke opzichten is Duitsland tijdens twaalf jaar Merkel veranderd? Is Europa Duitser geworden of Duitsland meer Europees? En wat mogen we verwachten van haar vierde ambtstermijn? Het boek eindigt met de verkiezingen van 24 september ll. Aan de hand van zijn grondige kennis van de Duitse geschiedenis en cultuur krijgen we van Boterman in zijn acht hoofdstukken plus slotbeschouwing tellende boek, telkens een omstandig antwoord. Wel baseert hij zijn achtergrondkennis veelal op de lectuur van een resem boeken van de hand van gewezen 1968’ers, en blijven meer recente werken van politiek niet-correcte auteurs eerder in de kou staan. Wel besteedt hij ruimschoots aandacht aan recente politieke fenomenen als de AfD of de Alternativefür Deutschland en Pigida. Beide afkortingen vonden we niet terug in de lijst met afkortingen. De voorvrouw van Die Linke heet bij Boterman plots SahraWagenbach in plaats van Wagenknecht. Bij een deskundige zouden dergelijke verschrijvingen niet mogen gebeuren.

Het land van Merkel is geen biografie

Uitdrukkelijk laat auteur zijn lezers weten dat zijn boek geen biografie van Merkel wil zijn. Wel schetst hij een lezenswaardig portret van haar. Hieruit enkele fragmenten: “Bij Merkel overheerst de ratio de emotie. Het beeld dat van haar bestaat, is dat van een berekenende, bedachtzame, sobere en onderkoelde politica, wat ongetwijfeld te maken heeft met haar DDR-achtergrond, protestantse opvoeding en wetenschappelijke instelling. (…) Ze is aarzelend, wat het werkwoord ‘merkeln’ opleverde, en tegelijkertijd is ze daadkrachtig, goed geïnformeerd en uitgerust met ijzeren arbeidsdiscipline. (…) Ze is een pragmaticus en van huis uit ethisch bevlogen. Dat is Merkels kern. (…) Met sterke tegenwind wist zij stoïcijns haar leiderschap te bevestigen en politiek te overleven. Stapje voor stapje werd zij zo de belangrijkste leidster van Europa”.

Boterman maakt duidelijk dat de grootste crisis waarmee Merkel tot op vandaag mee geconfronteerd werd/wordt, de vluchtelingencrisis is. Door haar spontane en zonder overleg gepleegde uitspraak “Wir schaffen das” en haar welkomscultuur, heeft ze niet alleen in eigen land voor grote controverse gezorgd.

Gezag heeft ze nog maar de nieuwe coalitievorming zal uitwijzen hoeveel van dat gezag zal overblijven. Vooral in Oost- en Zuid-Europa heeft ze heel veel aan gezag en aanzien ingeboet. “Er is een meer ‘Duits’ Europa ontstaan, maar tegelijkertijd is Duitsland een land geworden met dezelfde problemen als andere landen in Europa”. Een lezenswaardig boek met als doelpubliek studenten geschiedenis en allen met interesse voor de Duitse politiek en geschiedenis.