Ondergang: over Prigozjin, Poetin en de nieuwe strijd om de toekomst van Rusland

De moord op de wrede krijgsheer Jevgeni Prigozjin in de zomer van 2023 geldt in veel opzichten als een keerpunt in het Rusland van nu, het Rusland van het late ‘Poetinisme’. Wat is de waarheid over deze raadselachtige figuur? En wat staat Rusland in de nasleep van zijn dood te wachten?

In Ondergang leggen journalisten en Ruslandkenners Anna Arutunyan en Mark Galeotti uit hoe Jevgini Prigozjin zich vanuit de gevangenis naar boven knokte, succesvol ondernemer werd en als chef van het beruchte Wagnerhuurlingenleger in juni 2023 een mars op Moskou organiseerde en uiteindelijk twee maanden later vermoord werd. ‘Hij was een zakenman en gangster met een minderwaardigheidscomplex’, schrijft Anna Arutunyan.

Illegale bedrijfskunde

De jaren die hij in de gevangenis als dief en oplichter doorbracht, noemde Prigozjin later zijn ‘universiteitsjaren’. Eerst zat hij meer door wangedrag in de isoleercel, dan in een normale cel. Later besefte hij dat hij in de gevangenis heel wat kon leren. Zo onderging hij er een cursus illegale bedrijfskunde.

Ook leerde Prigozjin er de gevangeniscodes kennen en steeg hij op in de pikorde. Hij leerde er alle knepen van het criminele vak. Na zijn vroegtijdige vrijlating in 1990 kwam hij in een volledig andere wereld terecht. Weg was het sovjetsysteem. De oude regels golden niet meer.

Wel was de corruptie gebleven. De jaren 1990 waren de jaren van het ‘wilde westen’ in Rusland. Vrij initiatief was toegelaten en verschillende jonge Russen hadden daarvan geprofiteerd om met een eigen zaak te beginnen. Wie het in de nieuwe samenleving wilde maken, diende een haai te zijn.

Hotdogkraam

Prigozjin was een haai die prima terechtkwam in een haaienmeer: hij stapte in de horeca. Op de markt van Sint-Petersburg opende hij een hotdogkraam. Voor Russen een felbegeerde lekkernij uit het Westen. Maar in plaats van de bekende Frankfurterworstjes, gebruikte hij spotgoedkope ‘sosiskiworstjes’ uit de sovjettijd.

Hij serveerde die worstjes in een broodje met zelfgemaakte saus. De meeste Russen smaakten het verschil niet. Zo maakte hij een fortuin. Hij investeerde zijn cashgeld — banken waren immers onbetrouwbaar — in de gokindustrie en in een supermarktketen.

Uit het hotdogkraam groeide een restaurant en het duurde niet lang voor Prigozjin in 1995 zijn eerste luxerestaurant in de stad opende. De Russische nieuwe rijken waren in de zevende hemel. Al wat hij aanraakte, veranderde in goud.

Cateraar

Kort nadien richtte Prigozjin het cateringbedrijf Concord op. De eerste jaren leverde hij goede producten. Hij rijfde het ene na het andere contract binnen. Scholen, het leger en bedrijven deden een beroep op hem. Hij leverde goede waren en was stipt. Iedereen tevreden dus. Prigozjin kon daardoor stelselmatig uitbreiden.

In 2001 kwam president Chirac op bezoek en ook Poetin deed een beroep op cateraar Prigozjin. Zijn service was uitstekend. Zelf ging Prigozjin met de wijn rond en zo leerde hij Poetin beter kennen. Dat Prigozjin de kok van Poetin was, is een fabeltje dat door het auteursduo in hun stevig gedocumenteerd boek uit de wereld wordt geholpen. Meer en meer verkeerde hij in kringen rond Poetin.

Inmiddels kwam er steeds meer kritiek op de kwaliteit van zijn fabriekseten, dat op de duur niet meer te vreten was. Voor Prigozjin geen zorg. Hij kon het zich intussen permitteren om klachten gewoon naast zich neer te leggen. Poetin had immers voor een vast contract gezorgd, en Prigozjin bezat intussen een machtig zakenimperium.

Lijfeigene

Een vriend van Poetin werd Prigozjin evenwel nooit. Wat hij ook deed, hij bleef een ‘lijfeigene’. Vrienden konden zich heel wat meer permitteren bij Poetin dan ‘lijfeigenen’. Prigozjin bleef een ‘kaalhoofdige, breedgeschouderde hoveling’.

Hij besefte dat pas laattijdig. Vandaar ook zijn woedeaanvallen tegen het corrupte systeem van de entourage van het Kremlin. Te laat drong het tot hem door dat zij allemaal de bescherming van Poetin genoten.

Oorlogsman

Als chef van zijn Wagnerleger was hij niet alleen een internationale paria geworden, maar ook in eigen land werden zijn diensten hoe langer, hoe meer overbododig. Poetin nam uiteindelijk zelfs de telefoon niet meer op als hij belde.

Een tijdlang profileerde Prigozjin zich als een bekwaam oorlogsman en patriot. Zijn Wagnerhuurlingen, aangevuld met gevangenen uit het overbevolkte en gewelddadige strafsysteem, behaalden militaire successen zoals in Bachmoet.

Maar eenmaal hij in juni 2023 zijn militaire mars voor gerechtigheid naar Moskou ondernam, was zijn lot bezegeld. Even had deze tot paniek geleid maar toen zijn troepen halverwege rechtsomkeer maakten, was Prigozjin voltooid verleden tijd. De ‘lijfeigene’ was in opstand gekomen, en diende hiervoor te boeten met zijn leven.

Een prima onderbouwde en toegankelijke biografie van een Russische zakenman, opportunist en gangster.