Middeleeuwse Medemensen: de clichés over de donkere eeuwen voorbij

De middeleeuwen zijn dynamischer en normaler dan ons is ingepeperd. In hun boek Middeleeuwse Medemensen fileren Jonas Roelens en Nathan van Kleij het bijvoeglijk naamwoord ‘donker’ over de middeleeuwen.

De kuisheidsgordel van de jonkvrouw in de toren die haar ridder ziet wegsnellen op kruistocht en de schetenwagen — een strijdkar aangedreven door menselijke winden — prijken in een lijstje van middeleeuws wapenarsenaal. Vandaag weten wij dat ze alleen hebben bestaan in humoristische of theologische teksten. Als beeldspraak om gelovigen aan te sporen tot kuisheid.

Meer dan de klassieke rimram

Roelens en van Kleij verzamelden zeven historici die meer weten dan de klassieke rimram over heersers, boeren, ambachtslieden, werkende vrouwen en hulpbehoevenden. Wat leidt tot teksten die de clichés over de domme, enge, preutse, godsdienstgekke middeleeuwen overstijgen.

De pest van 1346 tot 1353 vernietigde tussen de 30 tot 60 procent van de Europese bevolking en was essentieel voor de laatmiddeleeuwse samenleving. De Zwarte Dood bracht grotere sociale mobiliteit en meer economische kansen met zich mee.

Vervuilde wereld

Een cliché wil dat de pest veroorzaakt werd door de viezigheid van de middeleeuwen.  Dat klopt van geen kanten. Er was immers strikte regelgeving om de omgeving schoon te houden. Janna Coomans: ‘Wij leven in de 21ste eeuw in een veel meer vervuilde wereld dan toen.’ Dus geen Breugheliaanse toiletemmers die via het raam in modder- en meststraten worden gekieperd. Er waren openbare badhuizen, propere kleren en maatregelen tegen stank.

Waren vrouwen sloven en zwak? De middeleeuwers blijken niet preuts en eerder losbandig te zijn waarbij prostitutie en seks voor het huwelijk sluiks werden toegestaan. Middeleeuwse kunstenaars schilderden verrassend expliciete beelden van de geslachtsdelen.

Geloof

Joeg de kerk onze voorzaten naar de biechtstoel? Ook dat cliché wordt geliquideerd met de bewijzen dat de middeleeuwen noch godvrezend, noch goedgelovig waren. De geloofsgemeenschap was verbrokkeld met afscheuringen, wrevel en interne spanningen waarin priesters geen bakens van wijsheid waren.

Generaties mediëvisten zijn al jaren verontwaardigd over de nonsens over de middeleeuwen. Dat bleek nog maar eens bij De Canon van Vlaanderen en de televisiereeks (en het boek) Het verhaal van Vlaanderen. Ook bij Roelens en van Kleij blijkt dat onze middeleeuwse voorgangers meer herkenbaar zijn dan ons altijd is gezegd.