Van de vrijheid en de Fries: over de lange weg naar vrijheid en onafhankelijkheid

De legendarische koning Friso en Friese vrijheidsstrijders als Magnus en Grutte Pier hadden er alles voor over om de Friese vrijheid in stand te houden. Zij waren ‘liever dood dan slaaf’. In zijn onderhoudend en lezenswaardig essay maakt jurist Robert Adjiet, zelf van niet-Friese komaf, ons duidelijk waarom.

De uitdrukkingen ‘Vrije Fries’ en ‘Friese Vrijheid’ zijn zo wijdverbreid dat je ze bijna als pleonasmen kunt ervaren. Er bestaan heel veel sages, mythes, legendes en verhalen over Friezen en de voortdurend door hen bevochten vrijheid.

Deze verhalen geven ons een interessante kijk op het verleden. Ze zijn een mengelmoes van feiten en ficties, en vinden hun oorsprong zowel in het gevoel als in de ratio. Het oerverhaal handelt over de onbetwiste stamvader der Friezen, koning Friso, gevolgd door de overgeleverde belevenissen van de Friese vrijheidsstrijder bij uitstek Magnus Forteman van Almenum, die leefde in de achtste en negende eeuw oftewel tien eeuwen na de dood van Friso.

Frisia

Veel minder romantisch zijn de harde feiten die historici over de Friezen en Friesland hebben gevonden in onder meer Romeinse geschriften. Frisia is de Latijnse naam voor een enorm kustgebied dat zich sinds de Oudheid uitstrekte van Noord-Frankrijk tot Denemarken.

Historici zijn het er vandaag over eens dat het centrum van het oeroude Friesland niet in het huidige Friesland lag, maar dat dit tientallen eeuwen geleden veel zuidelijker was gesitueerd, wellicht in wat we nu kennen als het toenmalige graafschap Vlaanderen (of het uitgebreidere Frans- en Belgisch-Vlaanderen van Bonen en Boulogne tot aan de Schelde) dat toen nog niet die naam droeg.

Het huidige Nederlandse Friesland zag er drieduizend jaar geleden dan ook heel anders uit. Het was nagenoeg verlaten en een moerassig gebied.

Migratie

Pas na het begin van onze jaartelling en met name in de vroege middeleeuwen kwam er een grote migratie op gang van volkeren en stammen, waaronder de Frisii of Fresones. Zij kwamen vanuit het zuidelijke Vlaanderen en gingen langs de kuststreek naar het hoge noorden van de Lage Landen. Oeroude verhalen over Friezen worden dan ook vaak toegedicht aan die Frans-Vlaamse Frisii of Fresones.

In die eeuwen ontstond er wellicht een groot Fries stamverband dat uit diverse kleine Germaanse stammen bestond. Naast deze Friezen waren in dit gebied ook Franken en Saksen actief. De drie partijen vochten eeuwenlang om de macht en hun heerschappij wisselde voortdurend.

Met name de Franken vanaf Karel Martel (8ste eeuw) hadden lange tijd een overwicht. Sinds hun bestaan leken de Friezen steeds voor hun vrijheid te hebben gevochten. De Frankische overheersing en kerkelijke kerstening moeten het vrijheidsvuur van de Friezen voortdurend aangewakkerd hebben. De Friese Vrijheid was geboren.

Stinsen

Vanaf ongeveer het jaar duizend tot de 16de eeuw, zien we in Friesland een lappendeken aan minirijkjes ontstaan. Het ontbreekt Friesland in die tijd aan centraal gezag en een overheersend bestuur, zoals dat ook wel het geval was in de omringende gebieden.

Een centraal Fries bestuur ontbrak. Kloosters en abdijen vormden de regionale macht. Later kwamen er honderden stinsen of grote, versterkte boerderijen met heel wat landerijen bij. Deze stinsen stonden onder leiding van hoofdmannen, die van hun landbezit ministaatjes maakten.

Deze min of meer adellijke personen beschikten over privélegertjes en heersten over hun eigen, kleine regio’s. Van enige duurzame Friese eenheid was geen sprake. Oorlog en gebiedsroof waren aan de orde van de dag.

Zacht anarchisme

Deze periode in de Friese geschiedenis is de periode waarin sprake is van de Friese Vrijheid. Niet dat er geen heersers (zoals bijvoorbeeld de Hollanders) waren die interesse in Friesland hadden, maar omwille van meerdere redenen slaagden ze er niet in om Friesland onder hun heerschappij te brengen.

Deze genoten van hun onafhankelijkheid, die meer geleek op een soort van zacht anarchisme. De Friezen waren vrij en konden doen en laten wat ze wilden. Een tijdgenoot schreef: ‘Zij zijn zo begerig naar de vrijheid dat zij liever zouden sterven en land, leven en goed verliezen dan dat zij zich onder een heerschappij begeven.’

Habsburg

Meer dan eens hebben de Friezen samen gevochten om hun vrijheid te verdedigen. Zo versloegen ze in 1345 bij de slag van Warns een Hollands ridderleger en jaagden ze de vijand terug naar zee.

Na ruim vijf eeuwen van hun semi-anarchistische vrijheid genoten te hebben, kwam er rond 1500 hieraan een einde. Herhaalde aanvallen van Duits-Saksische huurlingen deden de Friezen definitief in het zand bijten. Het land werd ingelijfd bij het Habsburgse rijk en keizer Maximiliaan stelde een stadhouder aan, die bijwijlen met strenge hand regeerde.

Het huidige moderne Friesland ontstond pas ruim vierhonderd jaar geleden. Ergens in de 16de en 17de eeuw zijn de eerste tekenen van de huidige Friese taal te vinden, en verdwijnt het Oudfries. Pas in 1956 werd de Friese taal officieel erkend, en in 1997 werd Fryslân de nieuwe naam van de provincie Friesland.

Wie het essay leest, en ook de vele uitweidingen tot zich neemt, krijgt een volkomen nieuwe kijk op een land dat slechts enkele honderden kilometers van ons verwijderd is.