Marokkaanse film: Mother of All Lies

‘Waarom is er geen foto van mij in huis van voor ik twaalf jaar was?’ Dat vroeg de in 1990 geboren Marokkaanse filmmaakster Asmae el Moudir zich voortdurend af. Het antwoord (!) was dat haar grootmoeder Zahra (‘mamie‘) dat niet wou.

Dat is meteen het uitgangspunt voor haar nieuwste film – een boeiende geanimeerde documentaire – Mother of All Lies/ La mère de tous les mensonges / Kadib Abyad / Witte leugen (****, vanaf deze week in de bioscoop). Ruim tien jaar werkte Asmae El Moudir aan het verhaal van haar familie, haar stad en haar land.

Broodprijs

Tot haar 25ste wist de cineaste niet eens af van een vreedzame betoging op de twintigste juni 1981 in Casablanca, tegen een drastische verhoging van de prijs van het brood. De demonstratie – koning Hassan II kreeg niet ten onrechte de schuld – werd op een ongemeen brutale wijze door de oproerpolitie aan flarden geslagen en geschoten. Meer dan 600 doden vielen er, onder wie tal van kinderen. Families durfden zelfs niet eens de lichamen van de doden te gaan opvragen.

Van deze historische gebeurtenis is er maar één foto in zwart-wit teruggevonden, met daarop enkele lijken en wat vernielde fietsen. Pas in 2005 werden resten gevonden, uitgerekend op het voetbalveld waar de vader van de filmmaakster gewoonlijk voetbalde. Hij droomde ervan om profvoetballer te worden. Het was meteen wel het einde van zijn carrière als voetballer. Je zou voor minder.

Buurmeisje

Wanneer haar grootmoeder werd gevraagd wat er met het buurmeisje was gebeurd – allicht vermoord tijdens de betoging – antwoordde Zahra: ‘Ssssttt!’ Met een vinger tegen haar mond. Alsof de muren oren hadden.

Om dat trauma uit de vergetelheid op te diepen liet de cineaste een maquette met poppetjes maken door haar vader van de straat in Casablanca zoals die er in 1981 uitzag. Dat was de straat waar toen ook rellen waren geweest en betogers plotseling bleken te zijn verdwenen. En vermits in het huis van Zahra alleen maar een foto van koning Hassan II te zien is.

Aangezien ze in de buurt bekend stond als een ergerlijk spionerende moeial heb je als toeschouwer de dubieuze rol van grootmoeder Zahra wel onmiddellijk door. Intrigerend is dan hoe dankzij deze kleurrijke maquette – de sleutel tot de waarheid! – het familieverhaal een metafoor wordt voor de geschiedenis van Casablanca en van de staat Marokko in het algemeen. Kleine (!) leugens binnenshuis als symptomen van de grote leugens buitenshuis. De familiewoning vertegenwoordigt als het ware de kleine regering met grootmoeder Zahra als kleine dictator. Een grootmoeder in Marokko is de baas in huis; zij beslist alles en duldt geen tegenspraak. Eenzelfde problematische relatie die de gewone Marokkaan met het autoritaire regime heeft. Men onderkent de problemen maar men houdt van het land.

Louterende ervaring

Asmae El Moudir begon al in 2012 met haar filmproject – het verhaal van haar familie – maar ontdekte pas in 2016 van de zogenaamde broodrellen in haar straat. Nadat ze eerst 500 uren film had opgenomen kwam ze op het lumineuze idee van die gedetailleerde maquette van deze straat in Casablanca. Deze confrontatie met een trauma uit het recente verleden bracht de herinneringen van leden van de familie tot leven met louterende scènes tot gevolg. En wonder boven wonder: zelfs grootmoeder Zahra – ze is op haar twaalfde getrouwd, niet onbelangrijk wat allicht de voedingsbodem voor haar frustraties is geweest – laat in de film uiteindelijk een traan. En dat moet bijzonder lang geleden zijn geweest.

Mother of all lies werd vorig jaar op het Filmfestival bekroond als beste documentaire, en hij mocht er in de nevensectie Un certain regard de Prijs van de beste regie in ontvangst nemen. Ook opmerkelijk: de film kwam tot stand zonder steun van de overheid, maar was wel de Marokkaanse inzending voor de Oscars.