Meester Herbots pleit voor vrije euthanasie

In Een pleidooi voor euthanasie zonder grenzen brengt de Antwerpse advocaat Patrick Herbots een overzicht van de Belgische euthanasiewet en haar pijnpunten. Herbots schreef een provocerend boek waarin hij pleit voor de terbeschikkingstelling van de ‘pil van Drion’ aan wilsbekwamen die dat vragen.

Na uitvoerige analyse van de Belgische wet formuleert Herbots  een reeks voorstellen om de euthanasiewet te hervormen.

Zo meent hij dat de ‘voorafgaande wilsverklaring’, waarin je zegt dat je euthanasie wil als je niet meer bij bewustzijn bent om dit te vragen, ook moet gelden bij dementie. Dat is in Nederland het geval, maar niet in België. In ons land wil men de zaak van een dement persoon nogal eens ‘heroverwegen’ als hij in een voorafgaande wilsverklaring om euthanasie had gevraagd. Wijlen professor Etienne Vermeersch was indertijd al een groot voorstander om het euthanasieverzoek ook te laten gelden als de persoon daarna dement was geworden. Reden: de betrokkene was nog een volwaardig persoon toen hij om euthanasie vroeg en is dat niet meer als hij het later als demente misschien ‘herroept’.

Gewetensclausule

Verder wil de auteur de gewetensclausule wijzigen. Nu zegt de wet dat iedere persoon het recht heeft om niet mee te werken aan euthanasie. Dat ligt voor de hand omdat je ethische bezwaren tegen euthanasie kan hebben. Herbots wil dat de term ‘persoon’ vervangen wordt door ‘natuurlijke persoon’. Dan heeft hij alleen nog op mensen betrekking en niet meer op instellingen, die rechtspersonen zijn.

Herbots wil bovendien dat ziekenhuizen en woonzorgcentra die weigeren om euthanasie toe te staan binnen hun muren strafrechtelijk kunnen worden vervolgd. En hun erkenning kunnen verliezen.

Hij wil ook dat euthanasie geleidelijk gedemedicaliseerd wordt. Het euthanasiemonopolie moet doorbroken worden zodat ook derden euthanasie kunnen uitvoeren. Hij denkt dan bv. aan gespecialiseerde ambtenaren.

Minderjarigen

Ook voor minderjarigen heeft hij  voorstellen: als ze wilsbekwaam zijn, dan moeten ze om euthanasie kunnen verzoeken zonder dat iemand zich daartegen kan verzetten, maar ze moeten wel hun ouders inlichten. Niet-ontvoogde minderjarigen zouden volgens Herbots ook via een schriftelijke wilsverklaring euthanasie moeten kunnen vragen en euthanasie moet voor hen in de toekomst ook kunnen bij psychisch lijden.

Al deze voorstellen zijn voor Herbots voorlopige hervormingsvoorstellen, want eigenlijk meent hij dat euthanasie mogelijk moet zijn door de ‘pil van Drion’.

Pil van Drion

Eerder verdedigde ik die visie in De Juristenkrant. Beter wilsbekwame mensen uit de euthanasiewet  halen.  Dat kan door de ‘pil van Drion’ (fictieve naam voor een ‘laatstewilmiddel’ dat op een efficiënte, waardige en pijnloze manier het leven beëindigt) te geven aan iedere volwassene die er om vraagt. Zonder medische of psychiatrische tussenkomst. Je kan ze dan in huis nemen en gebruiken wanneer je dat nodig acht, ook al ben je geen terminale patiënt is en lijd je niet ondraaglijk en uitzichtloos.

De volwassene die wil sterven, laten sterven door de ‘pil van Drion’ ter beschikking te stellen, is een stap naar meer beschaving. Thomas More betoogde in Utopia al dat officieel goedgekeurde euthanasie moet worden beschouwd als een eervolle dood.

De Nederlandse autoriteit inzake hersenaandoeningen Hans van Dam schreef: ‘Wie de pil van Drion wil, is niet onfatsoenlijk, schaadt niemand en verplicht niemand’. Een verbod op die pil schaadt wèl, zo betoogde van Dam verder. Omdat het mensen verplicht door te leven in omstandigheden die hen zeer ongelukkig maken. Of omdat het mensen verplicht op een mensonterende, pijnlijke manier een einde aan hun leven te maken.

‘Principiële tegenstanders wordt niets in de weg gelegd als de pil van Drion wordt toegestaan. Het is een kwestie van moreel fatsoen en democratische plicht om elkaar niet in de eigen opvattingen te gijzelen. Het is een kwestie van beschaving de vrijheid van leven en sterven als het hoogste goed te kwalificeren’, zo Van Dam in Filosofie & Praktijk.

Paula Semer

Voor deze pil is een groot maatschappelijk draagvlak. We moeten daarbij niet noodzakelijk denken aan Lutgart Simoens of Paula Semer. De meeste oudere mensen kennen wel iemand die levensmoe is, soms dagelijks pijn lijdt en toch geen euthanasie kan krijgen.

In Nederland is dat draagvlak wetenschappelijk onderzocht door het bureau Motivaction bij ruim 3.200 burgers. Zes op de tien (!) Nederlanders zijn voor het recht om zelf te kunnen beslissen over hun levenseinde, zonder dat een arts of een andere hulpverlener daar iets over te zeggen heeft. De cijfers lopen op tot 70% bij mensen ouder dan 65 jaar.

31% wil zelf kunnen beschikken over een middel om dat te doen. En liefst 57% wil dat het openbaar ministerie niets onderneemt als iemand een andere persoon heeft geholpen om een ‘laatstewilmiddel’ toe te dienen.

Er is geen reden om aan te nemen dat de situatie in België anders is. Ook hier zien we weer de enorme kloof tussen de politieke elite en de bevolking. Wereldvreemde politici die liever mensen ongelukkig maken dan de ‘heilige’ principes opzij te zetten die ze zelf niet naleven.

Mensenrechten

Maar kan de overheid juridisch gezien wel de pil van Drion zomaar ter beschikking stellen van wilsbekwame volwassenen?

Volgens artikel 2 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) heeft de overheid de plicht heeft om het leven zo humaan mogelijk te laten verlopen. Het levenseinde en het stervensproces behoren toch tot het leven, niet? Anders zou iedereen eeuwig leven. Dus moet de staat ervoor zorgen dat wie zijn leven wil stoppen dat zo comfortabel en pijnloos kan doen en niet op mensonterende wijze door onder een trein of zich op te hangen.

Door zelfdoding momenteel zo te laten gebeuren schendt de overheid ook artikel 3 EVRM (verbod op foltering, vernederende en mensonterende behandeling): ze kan zelfdoding op een waardige, humane manier mogelijk maken, maar ze wil het niet doen.

Straatsburg

Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) in Straatsburg deelt mijn visie en deze van Patrick Herbots (nog) niet. Het besloot in het arrest-Pretty (29.04.2002) dat je de verplichtingen die een staat heeft om het leven van haar burgers te garanderen, niet kan gebruiken om het einde van dit leven te vergemakkelijken.

Pretty leed aan multiple sclerose en ze kon door verlammingen geen einde meer maken aan haar leven. Ze wilde dat haar man dat zou doen, maar de Britse wet straft hulp bij zelfdoding. Het Verenigd Koninkrijk kon niet garanderen dat haar man niet zou worden vervolgd . Pretty betwistte dat in Straatsburg, maar het EHRM gaf haar ongelijk in een arrest met scholastieke dimensies.

Volgens Straatsburg kon er geen schending van het recht op leven (artikel 2) zijn. Want dan zou je de betekenis van de begrippen omkeren. Het recht op leven is geen recht om te sterven, het is ook geen recht op zelfbeschikking, aldus het Hof. Over het belangrijkste recht van de mensenrechtenconventie kan je volgens de exegese van het Hof niet zelf beslissen!

Het Hof zag ook geen schending van artikel 3 (verbod op foltering, vernederende en mensonterende behandeling). Het Hof ‘voelde wel begrip voor de angst van Pretty om een pijnlijke dood te moeten lijden’ (sic), maar… uit artikel 3 vloeit volgens het Hof niet voort dat de staat de verplichting heeft om hulp bij zelfdoding ‘onvervolgd’ te laten.

Het blijft een bizar, semi-religieus standpunt, want in de visie van het Hof behoren het stervensproces en het einde van het leven niet tot het leven en dan krijgt het leven iets eeuwigs. Een wreed standpunt ook, dat het lijden van Pretty minder belangrijk vond dan juridische spitsvondigheid. En dat terwijl het Europees Verdrag er nu net is om lijden en vernederende behandeling van mensen te voorkomen.

Het EHRM stelt vast dat ‘de meeste landen van de Raad van Europa verdeeld zijn over hulp bij zelfdoding, ze vinden het recht op leven belangrijker dan het recht op sterven’.  En zelfs als hulp bij zelfdoding uit het strafrecht zou worden gehaald, zoals bv. in Zwitserland, dan nog mag de overheid een doktersattest en psychiatrische analyse eisen vooraleer een laatstewilmiddel ter beschikking wordt gesteld. (Zaak Haas 20.01.2011).

Maar… de arresten van Straatsburg zijn mensenwerk. Ze zijn ideologisch gekleurd en kunnen dus veranderd worden.

Het Belgische parlement zou de terbeschikkingstelling van de pil van Drion als recht kunnen opnemen in de wet op de rechten van de patiënt. Als een wilsbekwame volwassene er om vraagt, dan moét die pil worden afgeleverd. Tegelijkertijd kan de euthanasiewet ontvet worden en beperkt tot wils-on-bekwamen (minderjarigen, dementen…).