Microscoop en telescoop

Het leven van de oorlogsheld, literator en conservatief denker Ernst Jünger (1895-1998) is amper in een boek te vatten. De in Heidelberg geboren jongeling erfde van zijn vader de passie voor natuurkunde. Meer specifiek de insectenwereld bleef Jünger zijn hele leven fascineren – hij onderhield een keververzameling die hij, microscoop in hand, zijn hele leven bleef uitbreiden. Ondanks zijn wetenschappelijke belangstelling vertoonde Jünger ook een avontuurlijke kant; de uitbraak van de Eerste Wereldoorlog was voor hem, net zoals voor vele jonge snaken, het begin van een spannend avontuur. De oorlog in de loopgraven heeft het leven en werk van de oorlogsheld definitief gevormd. Vriend en vijand prezen zijn oorlogsdagboeken In Stahlgewittern, die hem literaire roem opleverden. Tijdens en na de Tweede Wereldoorlog bleef Jünger een reus op het literair-culturele plan. In zijn werken voorziet hij de destructieve uitwerking van het nihilisme op de westerse beschaving; zijn antwoord is het terugtrekken van de mens in een intellectuele ballingschap, de innere Emigration van de Anarch, de superieure geest die in de nihilistische maatschappij leeft maar er geen deel van is. Zijn omvangrijke oeuvre is tot op de dag van vandaag een onmisbaar maar onderbelicht deel van het conservatief patrimonium.

Telescoop

Hoe kan men een literaire duizendpoot als Jünger in een boek vatten? De recente publicatie van Hans Verboven en Joris Verbeurgt, Een oorlog kan ook mooi zijn: Ernst Jünger aan het Westelijk front, geeft hier een mooi antwoord op. Het boek begint met een gedegen reflectie over de modderstroom aan publicaties over de Eerste Wereldoorlog. Talloze auteurs gebruiken of de telescoop of de microscoop; ofwel de oorlog in haar algemeenheid, ofwel een klein, afgebakend onderdeel ervan worden voor het voetlicht gesteld. Een oorlog kan ook mooi zijn wil breken met deze traditionele methoden door een zelfbewust nieuwe aanpak. Het boek combineert het telescopisch perspectief van militaire, politieke en cultuurgeschiedenis met de microscopische blik op een fundamentele gebeurtenis uit het leven van Jünger; zijn deelname aan de derde slag bij Ieper, in de zomer en herfst van 1917. De lezer wordt meegenomen doorheen een goede inleiding op het leven en werk van Jünger, via een panoramische blik op de Eerste Wereldoorlog en het westelijk front, tot in de modder van de loopgraven, waar we de gruwel van Passendale door de ogen van Jünger mee beleven. De methode zorgt voor de nodige afwisseling tussen militaire geschiedenis en Jüngers literaire beleving van de Materialslacht. Het gevaar op een verwarrende of rommelige structuur wordt door een duidelijke inleiding uit de wereld geholpen.

Microscoop

Het boek laat Jünger op treffende wijze tot leven komen door Jünger zelf. De laconieke frontofficier die zijn eigen imago zorgvuldig cultiveerde spreekt tot ons in treffende anekdoten, pittige uitspraken en biografische citaten. We leren de dagelijkse angsten en avonturen van de frontsoldaat kennen; hoe men bij gebrek aan koelvloeistof in het heetst van de strijd op machinegeweren moest urineren, hoe men instructies op zakdoeken typte bij afwezigheid van papier, hoe aardverzakkingen hele bunkers konden doen omkantelen en de bemanning ervan levend konden begraven. Vele citaten verklaren Jünger door Jünger zelf, en de biografische habitus van Jünger laat ons door de ogen van een frontsoldaat zelf kijken naar de georganiseerde chaos van de loopgraven. Een occasionele perspectiefwissel laat ons ook kennismaken met Jüngers broer Fritz en voorkomt de monotonie van slechts één blik op de feiten. De vele foto’s uit recent ontsloten archieven en vakkundig gemaakte kaarten vervolmaken de geslaagde inkijk in het leven, schrijven en geest van Ernst Jünger.

Met de telescoop en microscoop krijgen we een mooi beeld van de literaire duizendpoot en insectenliefhebber Ernst Jünger. Een oorlog kan ook mooi zijn is een mooie inleiding voor de lezer die het oeuvre van Jünger beter wil leren kennen. Het boek is tevens een geslaagd historiografisch experiment in een veld dat langzaamaan dreigt verzadigd te worden. Het is wachten op gelijkaardige benaderingen van fascinerende maar onderbelichte specimen die door de gruwel van de loopgraven werden gevormd, zoals Joris Van Severen, Mustafa Kemal Atatürk en Gabriele D’Annunzio.