Alle jongens en meisjes aan het ballet!

De film Girl, van de hand van Lukas Dhont, heeft nog maar net furore gemaakt met haar problematiseren van de gender-rollen in het ballet, of er is reeds een nieuw initiatief dat de deelname van jongens en mannen aan het ballet onder de aandacht wil brengen. Met De Balletkoorts, een nieuwe stripalbum van Jommeke, willen de makers het traditionele stereotiep rond ballet doorbreken. Ballet is niet enkel weggelegd voor meisjes/vrouwen, maar is ook voor mannen/jongens weggelegd, aldus de initiatiefnemers. Hoewel beide initiatieven lovenswaardig zijn in het onder de aandacht brengen van de edele kunst van het ballet en in hun pleidooi voor meer mannen in deze kunst, gaan deze initiatieven helaas uit van een foute vooronderstelling. In tegenstelling tot wat ze doen uitschijnen is het ballet, en, in het algemeen, de kunst van het dansen, altijd een integraal deel geweest van het Klassiek-westers cultuurideaal, en dit zowel voor mannen als voor vrouwen, zoals een korte geschiedenis zal uitwijzen.

Dansende militaire mannen

In het klassieke Griekenland vormde de dans een centraal onderdeel van het burgerlijke, religieuze en sociale leven. Ook van mannen werd er verwacht dat zij konden dansen; een goede vaardigheid als danser was een teken van een goede opvoeding, en de wijze van het dansen gaf aan wat voor een karakter de man in kwestie had.

Dansen was ook een essentieel onderdeel van de militaire opvoeding van jonge Griekse mannen. Een goed danser was voor de Grieken een goed krijger; de kunst en zelfdiscipline om zichzelf en anderen in een harmonieuze orde te laten bewegen waren immers essentiële voorwaarden voor militair leiderschap. Xenophon laat Socrates dan ook niet zonder reden het volgende zeggen in zijn Memorabilia:

‘Maar Antisthenes is een zeer volhardend man die er op staat om te winnen, en dat is een zeer noodzakelijke eigenschap voor een generaal. Zien jullie niet hoe hij telkenmale, als dansleider, de ene dansgroep na de andere naar de overwinning helpt?’

Zatte Romeinen

De Romeinen vormden een notoire uitzondering op de positieve waardering van dansen in het gedrag van mannen. Van Cicero komt het beroemde citaat, ‘niemand danst als hij nuchter is, tenzij hij toevallig zijn verstand verloren heeft,’ Nemo enim fere saltat sobrius, nisi forte insanit (Pro Murena 13).

Het ging de Romeinen echter niet primair om het veroordelen van dansen op basis van gender-patronen, maar op basis van een sociaal stigma. Voor de Romeinen was dansen, als een typisch Griekse praktijk, een zaak voor mensen van lager allooi, zoals slaven -vergeet niet dat wel elke Romeinse aristocraat ten tijde van Cicero een Griekse slaaf in zijn bezit had.

De Romeinse evaluatie van dansen en de theatrale kunsten in negatieve zin verklaart ook ten dele de slechte pers die keizers zoals Nero en Commodus later gekregen hebben. Als performers wierpen zij een smet op het hoogste ambt in de Romeinse staat.

Italianen dansen wel

Na het Romeinse intermezzo en na de middeleeuwen, die weinig informatie prijs geven over hun danspraktijk, zien we hoe een prominente rol voor de dans wordt ontwikkeld aan de hoven van de Italiaanse Renaissance-vorsten. Tijdens de 15e eeuw worden de eerste handleidingen voor dans geschreven door Italiaanse dansmeesters zoals Domenico da Piacenza, Antonio Cornazzano en Guglielmo Ebreo da Pesaro.

De hoveling, diplomaat, soldaat en veelschrijver Baldassare Castiglione zal in zijn Il Cortegiano, een handboek voor de ideale hoveling, gepubliceerd in 1528, een prominente rol wegleggen voor de dans in het curriculum van de uomo universale:

‘Er bestaan zekere andere disciplines die zowel in het openbaar als in de privésfeer kunnen beoefend worden, zoals het dansen; en ik ben van mening dat de Hoveling in deze discipline een grote zorg aan de dag dient te leggen. Bij het dansen in het bijzijn van velen en in drukbezochte plaatsen, moet hij een zekere waardigheid behouden die hij ook best tempert met de lichte en luchtige gratie van zijn bewegingen’ (Il Cortegiano, Boek II).

De Zonnekoning leidt de dans

Het ideaal van de perfecte aristocraat die discipline en gratie brengt in zijn eigen dansbewegingen en die van anderen zal zich vanuit Italië naar Frankrijk verspreiden, om het handelsmerk te worden van de cultuurpolitiek van Lodewijk XIV van Frankrijk. De jonge Lodewijk, getraind in het ballet door Pierre Beauchamp en werkelijke dans-fanaat, zal in 1661 de rol van het ballet in de Franse maatschappij institutionaliseren met de stichting van de Académie Royale de Danse.

Lodewijk gebruikte het ballet om zijn nieuwe politieke orde te bestendigen; door aristocraten samen met hem te laten dansen gaf Lodewijk op esthetische wijze uitdrukking aan de politieke onderwerping van de oude Franse aristocratie en de invoering van het vorstelijk absolutisme. Bij de Franse koning vielen de klassiek-Griekse noties van goed leiden in de dans en goed leiden op het slagveld of in de politiek terug samen.

De Italiaanse componist Jean-Baptist Lully zal Lodewijk de bijnaam van Zonnekoning bezorgen door hem in 1653 op te voeren als danser in het Ballet de la Nuit. Lully zal een doorslaggevende bijdrage leveren aan de professionalisering van het ballet als achtenswaardige kunst aan alle hoven in Europa.

Zij danst ook

Pas in de 19e eeuw rijst de ster van de ballerina langzaam ten koste van de mannelijke danser, die gradueel op de achtergrond belandt -uit deze periode stamt ook de traditionele pastelroze tutu die wij vandaag met het ballet associëren.

Het ballet en de discipline van het dansen, de kunst om het eigen lichaam en de lichamen van anderen in hun bewegingen om te smeden tot een harmonieuze en esthetische orde, is altijd een onderdeel geweest van het klassiek-Westerse cultuurideaal, en dit zowel voor mannen als vrouwen. Laat ons daarom, zonder complexen over genders of stereotypen, terug aansluiten bij dit culturele ideaal. Alle meisjes en jongens aan het ballet!