Ethiopië, land van uitdagingen

Met zijn strategische ligging aan de Hoorn van Afrika, tussen Soedan en Somalië, is Ethiopië een land van mogelijkheden en uitdagingen. Al decennialang wordt het land geteisterd door conflicten van politieke en etnische aard, waarbij religieuze competitie constant aanwezig is op de achtergrond. Begin 2018 bood de Ethiopische premier Hailemariam Desalegn zijn ontslag aan nadat hij er niet in slaagde om greep te krijgen op de aanhoudende protesten in zijn land. De nieuwe premier Abiye Ahmed staat voor de opdracht om de religieuze groepen in zijn land te verzoenen, om verstandhoudingen op te bouwen met andere landen in de regio en om adequaat om te gaan met de invloed van buitenlandse mogendheden.

Etnische verdeeldheid

De aanleiding voor de toenemende onrust in Ethiopië gaat terug op een beslissing van de Ethiopische regering twee jaar geleden. Die maakte toen bekend dat een stuk land in de regio Oromia rond de hoofdstad Addis Abeba ontruimd zouden worden voor een investeringsproject. Bij de Oromo’s, de bevolkingsgroep die in deze regio woont, lokte dit bericht protest uit.

Hoewel de Oromo’s, met ongeveer 34,5% de grootste etnische groep zijn in het Ethiopische etnische lappendeken, ligt het bestuurlijke en militaire apparaat in handen van de Amhara en Tigreeërs, die met slechts 26,9% en 6% respectievelijk een minderheid van de bevolking uitmaken. De onvrede ten opzichte van deze ongelijke verdeling sterkt het protest.

Religieuze verdeeldheid

 Het conflict in Oromo – de grootste deelstaat van het federale Ethiopië – wordt tevens versterkt door de sluimerende religieuze competitie in een snel veranderend religieus landschap. Ethiopië ligt grosso modo op het oostelijke uiteinde van de religieuze grens die het Afrikaanse continent verdeelt in een moslim-noorden en een christelijk zuiden. Het zuidoosten van het land heeft een meerderheid van soennitische moslims, terwijl de rest van het land voornamelijk christelijke kerken telt – sinds de bekering van het koninkrijk Axum in de vierde eeuw is Ethiopië een van de oudste christelijke landen ter wereld, met een sterke oosters-orthodoxe (koptische) kerk. Ethiopië telt ook nog heel wat animisten, niet het minst in het zuidwesten van het land.

De Oromo’s zijn aanhangers van een animistische godsdienst die een godheid Waaqa aanbidden. De laatste decennia is deze religie onder druk komen te staan door de sterke bekeringsdrang van, onder andere, protestantse kerken. Daarbij liep de verhouding tussen de religie van de Oromo’s en de overheid niet altijd van een leien dakje. Met een sterke groei van protestantse kerken in Oromia en een protestantse premier Hailemariam Desalegn, vallen de religieuze contouren op achter het conflict in Oromia.

Protesten

De veiligheidsdiensten grepen in en er vielen verschillende doden en gewonden bij de protesten van de Oromo’s. Door dit gewelddadige optreden van de veiligheidsdiensten verspreidde het protest zich al gauw naar de andere delen van de regio. Talrijke (buitenlandse) bedrijven werden aangevallen en geplunderd.

Het gewelddadig optreden van de veiligheidsdiensten wordt verantwoord door de Ethiopische regering door te wijzen op de banden die de betogers zou hebben met verboden oppositiepartijen. In Ethiopië wordt immers elke vorm van weerstand tegen het regime in de kiem gesmoord. De mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch(HRW) dringt er bij de Ethiopische regering op aan om een geloofwaardig, onafhankelijk en transparant onderzoek op te starten tegen het excessief geweld van de veiligheidsdiensten. De internationale gemeenschap op zijn beurt wordt door HRW aangespoord om de druk op de Ethiopische regering op te drijven.

Politieke gevangenen

Om de gemoederen te bedaren, besluit premier Desalegn om enkele honderden politieke gevangen vrij te laten, waaronder de gevangengenomen oppositieleiders. Deze beslissing kan niet op veel bijval rekenen en veroorzaakt verdeeldheid binnen de regeringspartij, het Ethiopische Revolutionaire Democratische Volksfront (EPRDF). De premier tracht een oplossing te vinden voor de onenigheid binnen zijn coalitie maar slaagt hier niet in. Op donderdag 15 februari 2018 diende hij daarom zijn ontslag in en de Ethiopische regering kondigde de noodtoestand af.

Op zondag 11 maart 2018 kondigde de Ethiopische regering aan dat ze militairen naar de Oromo-regio stuurt. Het offensief is gericht tegen het Oromo Liberation Front (OLF), een afscheidingsbeweging die vanuit Kenia het land zou zijn binnengetrokken. Daarop ontvluchtten duizenden Ethiopiërs het land en staken de grens naar Kenia over. Daar worden ze opgevangen in het Keniaanse gedeelte van Moyale, een plaats die zowel op Ethiopisch als Keniaans grondgebied ligt.

Verzoening

Ondertussen is het stof in het conflict rond Oromia gaan liggen. Twee maanden geleden werden 1500 gevangenen met banden met het Oromo Liberation Front (OLF) vrijgelaten en de nieuwe premier Abiye Ahmed heeft reeds gesprekken gehad met de oppositie. De premier, een moslim met voorouders uit de Oromo-groep, zal elke kans moeten aangrijpen om de religieuze groepen in Ethiopië met elkaar te verzoenen. Daarnaast komen verschillende geopolitieke dossiers op zijn werktafel.

Een eerste mogelijke twistappel in de regio is de Grote Ethiopische Renaissance Dam (GERD), een gigantische stuwdam aan de Blauwe Nijl op de grens met Soedan. Werken aan de dam begonnen in 2011 en leidden tot spanningen met Egypte, dat vreest voor zijn watertoevoer. Ondanks de diplomatische inspanningen van Egypte om het project te fnuiken heeft Ethiopië nog steeds de steun van Soedan en machtige bondgenoten zoals China en Italië. De onderhandelingen met Egypte sprongen enkele weken geleden af en zitten nu in het slop. De onstabiele oosterbuur van Ethiopië, Somalië, is tevens een mogelijke bron van conflict.

Een lokale speler als Ethiopië dient niet alleen rekening te houden met buurlanden en landen in de regio. Het is ook zaak om ongehavend door het net van intriges te komen op het internationale toneel. Twee maanden geleden waren de buitenland-ministers van Rusland en de Verenigde Staten, respectievelijk Lavrov en Tillerson, tegelijk aanwezig in Ethiopië zonder elkaar evenwel te (willen) ontmoeten – waarvoor het ene land het andere beschuldigt. Ethiopië zal zijn vrienden wijselijk moeten kiezen om te streven naar een duurzame vrede in de regio.

Ministerie voor Vrede? Tot op de dag van vandaag denken beleidsmakers in termen van oorlog en defensie. VOS Vlaamse Vredesvereniging pleit voor de oprichting van een Ministerie voor Vrede om te denken vanuit een vredesbeleid in plaats van een oorlogs- of defensiebeleid.

VOS Vlaamse Vredesvereniging wil de burger kritisch doen nadenken over de verschillende brandhaarden op de wereldkaart. De eerste stap naar vrede is immers een groep van goed geïnformeerde burgers. In het kader van zijn vredeswerking, het ‘VOS Ministerie voor Vrede’, publiceert VOS daarom maandelijkse analyses van de verschillende mondiale conflicten in deze wereld. Dit stuk werd geschreven door Raf Praet, Directeur van VOS, en kwam mede tot stand met de hulp van Astrid Clercx van het secretariaat van VOS.