Moleculen, de nieuwe microchips

De Amerikaanse Jennifer Doudna is Nobelprijswinnaar 2020 voor de scheikunde, pionier van de CRISPR-Cas9-vondst en kosmopoliet in haar contacten en onderzoek. Over haar, en de Franse co-Nobelprijswinnaar Emmanuelle Charpentier, kan u een heerlijk boek savoureren. Groene neanderthalers gelieve zich onthouden.

Evolutie

Onze soort en deze generatie heeft na meer dan drie miljard jaar evolutie van het aardse leven het vermogen en het lef om de macht over zijn genetische toekomst te grijpen: die voor mens, dier en gewas. De Codekraker, pas op de markt en meteen in het Nederlands, van de Amerikaanse wetenschapsjournalist Walter Isaacson is baanbrekend.

Isaacson is de vlieg aan de wand bij onderzoekers, financiers, Skype-discussies, in laboratoriums, conferentiezalen, eettenten voor slimmerds, huiskamers, vliegtuigen. Het resultaat is inzicht in: de biotechnologie, de samenwerking en jaloezie tussen universitaire labo’s en ondernemingen, de discriminatie van vrouwelijke wetenschappers, de microkosmos van de ontraadseling van het leven. Terwijl in Europa door de groene beweging CRISPR – het knippen en plakken en optimaliseren van genen – op de strafbank zit, worden elders wel vragen gesteld, en beantwoord, en is de wetenschap vrij van angsthazerij. Over vijf jaar kan er dan in Europa gezeurd worden over hoe die verdomde Amerikanen, die verdomde Chinezen, die verdomde Indiërs genen bewerken en zo ziekten uitroeien, gezondere mensen scheppen, betere gewassen en dieren maken.

De natuur heeft er miljoenen jaren over gedaan om de drie miljard basenparen van DNA samen te weven waardoor de wonderlijke diversiteit binnen onze soort bestaat. De veronderstelde belofte van CRISPR is dat we, in een niet zoverre toekomst, zullen kiezen welke kenmerken kinderen hebben. Lang, blond, gespierd, blauwe ogen, niet doof en zwart of blank. Dat roept vragen op, maar mag geen reden zijn om de ontwikkeling van deze wetenschap des duivels te noemen en haar uit Europa te bannen.

Dubbele helix

In oktober 2020 wonnen Jennifer Doudna en Emmanuelle Charpentier samen de Nobelprijs voor de Scheikunde. Tot 2020 behaalden 5 vrouwen en 184 mannen deze Nobelprijs. De bekroning van Doudna en Charpentier werd een eerherstel genoemd voor Rosalind Franklin die fundamenteel onderzoek deed naar DNA, wat leidde tot de triomf als Nobelprijswinnaars van Francis Crick en James Watson. Het boek over hun zoektocht, The Double Helix, verscheen in 1968, het jaar van de opstand van bourgeoisstudenten in het Westen (waar te veel vaten inkt aan werden besteed). Franklin werd door de snoeverige onderzoeker en auteur James D. Watson, verborgen tot geridiculiseerd (zij was het model van de oude vrijster). Crick, Watson en Franklin concretiseerden honderd jaar na Charles Darwin en Gregor Mendel de genen: structurele eenheden in de cellen van levende organismen met de erfelijke code. Jennifer kreeg als tiener The Double Helix van haar weetgierige vader en het gidste haar naar de levensgeheimen. Het inzicht dat de vorm en structuur van een chemisch molecuul bepalen wat zijn biologische functie is, bestierde haar leven.

De natuur begrijpen

Jennifer Doudna is hét model van de wetenschapper die voor dag en dauw in het labo is (in haar geval in Berkeley, Californië), rubberen handschoenen en een witte jas aantrekt en jongleert met pipetten en petrischalen. Door een kort ommetje bij Genentech begreep zij het belang van contacten met ondernemingen en stuurde zij haar rol bij als coach van een team met ankerpunten in Zweden, Tsjechië, Litouwen, Frankrijk, Zwitserland. Doudna en Charpentier werden de leidsvrouwen van het delven naar het CRISP-systeem: een stukje RNA is de gids en een enzym werkt als een schaar om een virus aan te vallen en uit te schakelen.

Op 28 juni 2012 publiceerden zij een artikel over een volstrekt nieuwe ontwikkeling in de biotechnologie: de toepassing van CRISPR-Cas9 voor het modificeren van menselijke genen. Meteen barstte er een rel los tussen het duo en Feng Zhang van het Broad Institute van MIT en Harvard over het eerste geboorterecht van de CRISPR-technologie. Wetenschappers worden vooral gemotiveerd door het plezier om de natuur beter te begrijpen, maar de eerlijke lui zullen opbiechten dat de psychische en materiële beloning eveneens een rol speelt. Daar ging het hanengevecht tussen enerzijds Doudna en Charpentier en anderzijds Zhang en Eric Lander, hoofd van het Broad Institute, om.

Wetenschapsjournalistiek

De codekraker is sprankelende wetenschapsjournalistiek van Walter Isaacson, hoogleraar geschiedenis en biograaf van onder anderen Steve Jobs, Albert Einstein en Leonardo da Vinci.

Hij voorspelt hoe ambitieuze jongeren hun belangstelling zullen verleggen van digitale techniek naar biotechnologie. Computerkunde en programmeren zijn iets van de ouders van deze en de vorige generatie en genetische bouwkunst is de toekomst voor de jeugd van 2021. De film Jurassic Park uit 1993 was profetisch voor vandaag. Wetenschappers laten daarin uitgestorven dinosaurussen zogenaamd herleven door hun DNA aan te vullen met dat van amfibieën. Dieren en mensen hebben programmeerbare genetische codes en systemen weten we nu zeker dankzij Jennifer Doudna, Emmanuelle Charpentier en hun collega’s en rivalen. Wat opwindender is dan Linux en bitcoins.