Onweer over China

Vlamingen met het verstand, de ijver en de pen om over het buitenland te schrijven zijn er te weinig. Hugo Van de Voorde is een uitzondering. Het China van Xi Jinping is niet dat van de Chinezen, betoogt hij in zijn nieuwste boek, Onweer over China.

Nieuw-Scheutist

Mark Grammens, stichter van het Tijdschrift voor Diplomatie in 1974 en zelf overleden in 2017, blijft alle lof waard, ook vandaag. Vlamingen die essayistische informatie over het buitenland willen lezen zijn schaars. Soms verdwijnen hier centra van uitmuntende kennis over vreemde horizonten.

Neem China. Ooit hadden wij honderden missionarissen in dat continentgrote land. De paters van ons Scheut bij Anderlecht waren sinologen van de daad, de ervaring en soms met teksten. Weinig blijft over van hun eruditie en ervaring. Hetzelfde wegsijpelen gebeurt met Congo.

Hugo Van de Voorde is een nieuwe Scheutist. De historicus, ere-inspecteur Geschiedenis Secundair Onderwijs en auteur van drie boeken over verre situaties, heeft de coronaperiode besteed aan China.

Zijn vorige werken: Het Gouden Oosten. Europa in de schaduw van Azië (2006), Mensen of barbaren (2011) en De drie stappen van de globalisering (2014) vormen de brug naar zijn laatste werk. Het is de betere lectuur voor wie de economische, politieke en culturele sterke én zwakke kanten van de gigant wil kennen.

Eenderde

In 1800 produceerde China 33% van de goederen op aarde. Een eeuw later was dat straffe aandeel verpieterd tot 6,2 procent. China onderging in de negentiende eeuw een Japanse en Europese vernedering.

Tegenwoordig werkt de Chinese elite, met aan het hoofd de nieuwe Mao, Xi Jinping, aan de terugkeer en de overwinning. Binnen de communistische partij van China (CCP) was er nooit eensgezinde steun voor Mao.

Een militante elite beoogde groei op eigen kracht en dus een land vrij van buitenlandse invloed. De pragmatici van de CCP begrepen het als vrij zijn van buitenlandse controle. Die spanning bepaalt tot op vandaag het beleid.

De Japanse erfenis

1949 was een mijlpaal, Mao riep de Volksrepubliek China uit. Recent historisch onderzoek, aldus Van de Voorde, toont aan hoe de Japanse bezetting vitaal was voor de uitbouw en de levenskracht van de CCP. De Japanse invasie stopte de burgeroorlog tussen nationalisten en communisten.

De CCP bouwde in het bezette Noord-China (achter de Japanse linies) cellen uit en focuste op de situatie van de boeren. China was en is in de eerste plaats een agrarisch land. De CCP combineerde de strijd tegen de gehate bezetter met sociaal engagement om het leven op het platteland te verbeteren.

Hugo Van de Voorde, ‘Dat onderscheid tussen de provincies waarin de sterke penetratiegraad van de CCP samenhangt met de Japanse bezetting en de andere provincies werkt door tot op de dag van vandaag en verklaart het grotere engagement van de bevolking op sommige plekken om het beleid van het centrale gezag getrouw uit te voeren en na te leven. In de CCP-provincies is de partij een baken van continuïteit en zij toont weerbaarheid in tijden van crisis en nefast beleid.’

Economische hervormingen

Daarbij blijkt vandaag hoe de fundamenten voor staatscontrole over de economie in China gelegd werden door de Guomindang (ook gekend als Kwomintang met Tsjang Kai-Sjek), lang voor de machtsovername door de CCP.

De China Boom van Deng Xiaoping in 1980 steunde op een reusachtig leger landelijke arbeidskrachten in goede gezondheid en met een hoge alfabetiseringsgraad. Veel meer dan in vergelijking met andere ontwikkelingslanden.

Buitenlands investeringskapitaal (zoals het geld van de miljoenen Chinezen in de diaspora) voelde zich thuis in het China van Deng en werkte samen met een massa staatskapitaal, gekoppeld aan grote staatsbedrijven en een degelijke infrastructuur.

De sinoloog Ho-Fung Hung wijst op de continuïteit tussen het economisch beleid van de Guomindang in Taiwan (waar de verslagen nationalisten hun Republiek China stichtte) en de CCP op het vasteland (de Volksrepubliek).

Eén of verdeeld?

Waarom het China van Xi niet dat van de Chinezen is, is de kernvraag van Onweer over China. De handhaving en de versterking van de CCP en het regime zijn het doel van de landsleiding en niet de Chinezen en hun samenleving.

Van de Voorde, ‘De samenleving en de burgers zijn alleen belangrijk in de mate dat het regime en de CCP een draagvlak nodig hebben dat stabiliteit garandeert. En dus moeten zij zorgen voor legitimiteit op basis van prestaties. Een steeds betere levensstandaard is daarbij primordiaal.’

De Chinese elite is daar in hoge mate in geslaagd. Honderden miljoenen mensen op één tot anderhalve generatie uit de armoede tillen is nooit eerder vertoond in de menselijke geschiedenis.

Totalitaire controle is de keerzijde. De extreme staatsonderdrukking kan leiden tot een versplinterde en balorige samenleving. Tiananmen, waar jongvolwassenen slechts voorstellen aandroegen om het regime doorzichtiger, zachter te maken, werd kapot gestampt.

Waterbarrières

De nieuwe bipolaire wereldorde, de VS en China, verschilt met de oude, de VS en het communistisch blok. In de nieuwe situatie spelen waterbarrières een grote rol. Er wordt graag heftige taal gebruikt in Peking, maar, het overwicht van de Amerikaanse marine in de Indo-Pacific is zowel vandaag als voor de aanzienlijke toekomst te groot voor China om een invasie van Taiwan te lanceren.

Evenzeer is water een remmende factor voor de traditionele vijandigheid met Japan. De zeeën en oceanen verkleinen de kans op een derde wereldoorlog en verhogen de kans op een beperkt gewapend conflict in het maritieme Oost-Azië, waar de VS bondgenoten heeft.

Zo sloten de Amerikanen in september nog een nieuwe alliantie met Australië en Groot-Brittannië, AUKUS, met de bedoeling hun positie in Oost-Azië te verstevigen.

Het Chinees gedrag kan de internationale rust bedreigen. Projecten als de greep op Afrika (China’s tweede continent), de nieuwe Zijderoute, de ontwikkeling van hypersonische raketten en de neo-dictatuur van Xi Jingping vormen allemaal aanleiding voor escalaties.

De volkswoede broedt ondergronds en kan nationalistisch verzet tegen de CCP-nomenklatura doen rijpen. Xi Jinping heeft geen eensgezind China achter zich. De grote vraag is of de Chinezen als gelukkige slaven willen blijven leven.

Onweer over China is verkrijgbaar in de Doorbraak-boekenwinkel.