Rapito: Pius IX was paus-kidnapper

Het is 1858. Een ‘katholiek gedoopt’ jongetje wordt weggehaald uit een Joods gezin in Bologna. Op bevel van paus Pius IX. Dat is het uitgangspunt van Rapito, de jongste film van de Italiaanse regisseur Marco Bellocchio.

23 juni 1858. Bologna. De hoofdstad van Emilia-Romagna, valt onder de Kerkelijke Staat (of Pauselijke Staat), het gebied waarover de paus toen wereldlijke macht uitoefende. Soldaten van de paus melden zich ten huize van de kroostrijke Joodse familie Mortara. Er zijn 9 kinderen. Ze zijn op zoek naar Edgardo, bijna 7 jaar. Met geweld wordt het jongetje meegenomen, bruut weggerukt uit zijn Joodse omgeving. Gekidnapt zeg maar. In Rome wordt hij in ‘het huis voor doopleerlingen’ ondergebracht.

Gedoopt

Reden voor de brutale ontvoering? Edgardo zou kort na zijn geboorte zijn gedoopt. Via, via was dat de Romeinse Inquisitie ter ore gekomen. Toen Edgardo als baby zwaar ziek bleek, heeft de katholieke dienstmeid Edgardo hem gedoopt opdat, als hij zou sterven, hij niet in het voorgeborchte maar in de hemel zou terechtkomen. In geval van nood mag en moet immers iedereen dopen. De meid deed dat dus te goeder trouw. De meeste Joodse families hadden een katholiek meisje in dienst want zij mochten wél werken op sabbat.

Volgens het canonieke recht heeft een gedoopte recht op een katholieke opvoeding. Vandaar het weghalen van Edgardo uit de Joodse gemeenschap.

Het geval Edgardo — lang geen alleenstaand geval — alarmeerde niet alleen de plaatselijke Joodse gemeenschappen (ze werden zelfs ontvangen door de paus) maar het kreeg ook weerklank in Frankrijk, in Engeland tot zelfs in de VS toe. Maar elke tussenkomst bleek tevergeefs. De enige toegeving die wordt gedaan, is dat vader Momolo zijn zoon mag bezoeken. Hem wacht evenwel een kille ontvangst. De wanhopige vader: ‘Hij reageert niet meer spontaan!’ Edgardo mag alleen naar huis als het hele gezin zich zou bekeren.

Risorgimento

Wanneer een broer Edgardo wil bevrijden tijdens het Risorgimento (herrijzenis), het Italiaanse streven naar politieke eenwording, weigert Edgardo mee te gaan. Hij bijt zijn broer toe: ‘Het doopsel heeft me gered!’ Het is 1870 en de (wereldlijke) macht van paus Pius is sinds 1861 alsmaar kleiner geworden en zal voortaan beperkt blijven tot Vaticaanstad.

Edgardo is intussen Pater Pio Edgardo. Hij ontpopt zich tot een gevierd prediker. Aan het eind van de Eerste Wereldoorlog leeft hij in het Belgische Brouhay, in het klooster van de Reguliere Kanunniken van Lateranen, de orde waar hij toe behoorde. In 1940, aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog, overlijdt hij in Bressoux (Luik).

Historisch fresco

De 83-jarige Marco Bellocchio, Romein van geboorte, heeft zich altijd al verdiept in de recente Italiaanse geschiedenis. Vorig jaar nog maakte hij met Esterno notte een miniserie over de ontvoering en de moord door de Rode Brigades in 1978 op de christendemocratische politicus Aldo Moro. In Rapito, zijn 28ste film, klaagt Bellocchio het rabiate machtsmisbruik van paus Pius IX aan. Bellocchio’s verontwaardiging zit vooral in de muziek, meer dan in de rijkelijk aangeklede beeldtaal.

In de sleutelscène van Rapito (****, momenteel in de bioscoop) droomt Edgardo dat hij voor een reusachtig beeld van de gekruisigde Christus staat, hij haalt de nagels uit Jezus’ handen en voeten waardoor de bevrijde Christus van het kruis kan komen en in vrede wegwandelt.

Edgardo droomt dat hij Christus, een ten onrechte tot de dood veroordeelde mishandelde Jood, zijn vrijheid teruggeeft. Daar komen de twee in elkaar vervlochten religies samen. Tot diep in de negentiende eeuw leefde in de Katholieke Kerk de overtuiging dat het de Joden waren die Christus hadden gedood.