Queen & Slim: vluchten kan niet meer

Cleveland, Ohio. Na een ontspannen avondje daten rijden Queen en Slim ’s avonds samen terug naar huis. Althans, dat is de bedoeling. Queen is advocate, niet-gelovig, Slim die schoenen verkoopt is diepgelovig. Ze zijn nog maar net onderweg of hun auto wordt gespot en moet op het eerste gezicht stoppen voor een routineuze controle.

Van het ogenblik dat de overijverige witte agent merkt dat hij met Afro-Amerikanen te maken heeft wordt hij alsmaar brutaler. Slim moet op de grond gaan liggen terwijl de politieman de koffer doorzoekt, Slim spartelt tegen. ‘Het is koud!’ klaagt hij terecht. Bloednerveus wordt de agent ervan. Queen stapt uit, maakt zich bekend als advocate en dreigt ermee alles met haar smartphone te filmen. Geschreeuw over en weer.

En dan gebeurt alles in een bliksemschicht: de agent schiet met scherp in de richting van Queen, Slim pakt de revolver af en schiet naar de agent. Queen heeft een schampschot in haar bovenbeen, de politieman ligt roerloos op het asfalt: dood. Het tweetal beseft niet hoe het allemaal is kunnen gebeuren. Zo snel ging het. Wat staat hen te doen? Tijd om lang na te denken hebben ze niet want ze beseffen dat het hele voorval vanuit de politieauto is geregistreerd. En de staat Ohio is een van de 31 staten in de VS waar de doodstraf (nog) bestaat. Ze besluiten te vluchten. In eerste instantie naar familie, naar een oom van Queen.

Road-movie

Van dan af wordt Queen & Slim een spannende dan wel ongemeen boeiende road-movie. Aanvankelijk voelen ze zich vreemdeling in eigen land, want al snel wordt duidelijk dat de politie nationaal een klopjacht op hen is begonnen.

Bij de oom veranderen de twee hun uiterlijk vrij drastisch. Queen heeft haar keurige, witte (bebloede) broekpak ingeruild voor een kort rokje en lijkt daardoor veeleer op het stereotiepe beeld van een (zwarte) prostituee, Slim ziet eruit als een slimme verkoper van tweedehandsauto’s. En ze hebben van de oom een opvallende auto ‘geleend’.

Interessant daarbij is niet zozeer ‘het avontuurlijke’ dat het duo beleeft, moet ervaren. Uiteraard vallen ze zonder benzine, moeten ze liften en worden ze opgepikt door… een sheriff die hen belooft te zullen helpen enzovoort. Boeiender is de onderlaag van de vertelling. Een road-movie is niet alleen een geografische reis door de VS die het duo uiteindelijk tot in de staat Florida zal brengen — hun zogenaamde trip naar de vrijheid, naar de bevrijding  — maar is vooral een innerlijke reis: wat betekent het om vandaag in de VS zwart te zijn.

Muziek, religie en het noodlot

Behalve in de beschreven openingsscène is er amper sprake van expliciet racisme, maar als toeschouwer voel je wel dat het onderweg constant (onderhuids) aanwezig blijkt. En vooral krijg je een mooie inkijk in de zwarte cultuur en in hun religieuze beleving. De cineaste laat geen moment de kans liggen om dat niet aan te halen. Vaak met humoristische, relativerende en poëtische accentjes. Zoals bijvoorbeeld wanneer het tweetal in een broeierige jazzy muzieksien verzeilt. Matsoukas neemt rustig de tijd voor allerlei zijsprongetjes, zelfs voor momenten van ingetogenheid, van bezinning.

Daarom is het des te begrijpelijker dat de zwarte gemeenschap het duo telkens opvangt, gedoogt, begrip toont en zelfs daadwerkelijk helpt om uit de handen van de politie te  kunnen blijven. Al beweert Slim zelfbewust wanneer ze weer eens moeten liften: ‘Hopelijk is het een zwarte, al is dat niet altijd goed!’

Queen & Slim is een heel bijzondere noodlotstragedie van de Amerikaanse, in de langspeelfilm debuterende Melina Matsoukas, tot dan toe enigszins bekend als maakster van muziekvideo’s voor Beyoncé, Lady Gaga, Whitney Houston en Rihanna.

Cleveland, Ohio

Het is niet toevallig dat het verhaal, bedacht en geschreven door Lena Waithe, precies begint in Cleveland, Ohio. Dat was immers de terminus van de zwarte slaven in het midden van de 19de eeuw, nog voor de secessieoorlog die een clandestiene vluchtroute volgden — de Underground Railroad — die hen van het zuiden naar het noorden van de VS moest brengen. Om indien mogelijk de grens met Canada over te steken. De scenariste laat Queen en Slim in de andere richting op de vlucht slaan, van noord naar zuid. De tegengestelde richting dus van hun voorouders… Reden? Queen noch Slim zijn slaven, ten tweede een politieman doden doe je niet straffeloos…

Thelma & Louise

Ten onrechte wordt Queen & Slim vergeleken met de legendarische film Bonnie & Clyde, het moordenaarsduo van Arthur Penn. Een en ander zal te maken hebben met de oom van Queen die het tweetal schamper verwelkomt met ‘He Bonnie & Clyde!’ Hij en wij weten wel beter! Het was geen kille moord maar veeleer een reflex uit zelfverdediging in een uit de hand lopende situatie. Al wordt de schuldvraag niet uit de weg gegaan.

Als je Queen & Slim per se met een andere film wil vergelijken dan komt veeleer Thelma & Louise van Ridley Scott in de buurt: het vluchten uit de realiteit van twee vrouwen, het willen ontkomen aan het noodlot.

Queen & Slim mag dan een kleurrijke en beklemmende noodlotstragedie zijn, wat bijblijft is het citaat ‘Stop Shooting Us!’ dat op elke betoging in de VS tegen politiegeweld wordt meegedragen en hier letterlijk wordt geciteerd. Of hoe een film in al zijn gelaagdheid je keihard met de alledaagse realiteit kan confronteren.