Safari Eurabia, op zoek naar het nieuwe kalifaat

Arthur van Amerongen kende ik door zijn prachtige boek Brussel: Eurabia (2008). Toen ik het voor het eerst in handen kreeg vatte ik bewondering op voor de auteur omdat hij, in de titel van zijn boek nog wel, de uiterst omstreden notie ‘Eurabia’ durfde te gebruiken. In 2015 werd het boek opnieuw uitgegeven, deze keer voorzien van een aanvulling, Brussel: Eurabia, Deel II.

Reisboek en autobiografie

Onlangs is nu de Eurabia-trilogie gecompleteerd met een derde deel, deze keer aangekondigd als Safari Eurabia: op zoek naar het nieuwe kalifaat. ‘Safari’ staat voor reis. Van Amerongen gaat op reis. Hij reist door Spanje, Frankrijk, Duitsland, België, Engeland, Zweden, Denemarken, Nederland en de Balkan en dan telkens door die steden waarin zich grote moslimenclaves bevinden. Het is in die zin een ‘reisboek’. Maar het is ook deels autobiografie, want de schrijver vermengt autobiografische reflecties met zijn beschrijving van de sociale verloedering in de steden die hij aandoet.

In de Nederlandse en Vlaamse literatuur is Van Amerongen een eenling. Het onderwerp van de groeiende aanhang van het salafisme wordt door literatoren gemeden als de pest. Toch is het een belangrijk en actueel thema. Waarom wordt het gemeden? In Nederland hadden we Hafid Bouazza (1970-2021). Bouazza was een Marokkaans-Nederlandse schrijver die kritisch schreef over de islam. Bouazza schreef in 2015 De akker en de mantel: Over de vrouw en de islam, een polemisch essay over de wijze waarop de vrouw wordt behandeld in de islam. Tegenwoordig is daar ook Lale Gül bijgekomen met haar succesvolle debuut Ik ga leven. Maar verder is het muisstil.

Is de romankunst tegenwoordig afhankelijk geworden van literaire prijzen en uitnodigingen om in talkshows te verschijnen? Zó belangrijk dat een boek dat buiten de politiek correcte lijntjes kleurt geen kans van slagen meer heeft? Ik acht dat niet uitgesloten. De VRT en NPO zullen naar mijn verwachting niet snel een podium bieden voor het soort boeken dat Van Amerongen presenteert. Toch is het Van Amerongen wel gelukt in 2007 door het politiek correct bastion heen te breken. Dat was naar aanleiding van de aanstaande publicatie van Brussel: Eurabia (2008)

Consternatie in de studio

In Safari Eurabia, zijn laatste boek, geeft hij een hilarische beschrijving van dit geruchtmakend optreden van hem bij TV Brussel op 13 augustus 2007 (inmiddels BRUZZ geheten), door de schrijver getypeerd als ‘een politiek-correct bulletin dat in opdracht van de Vlaamse overheid via juichaapjes dagelijks opgewekt bericht over de zegeningen van de maakbare multiculturele samenleving’.

Terwijl Van Amerongen zijn visie gaf tijdens het live-programma zag hij steeds meer consternatie in de studio ontstaan. ‘Alsof iemand in het Noord-Koreaanse journaal president Kim Jong-un het dwingende advies gaf eens flink te gaan lijnen en een andere kapper te nemen’. TV Brussel-hoofdredacteur Jan De Troyer probeerde zich achteraf te verweren tegen de aantijgingen dat een racist in hun programma het woord had gevoerd. Ook probeerde men het item van internet te krijgen, maar die poging was weinig succesvol.

Van Amerongen licht toe: ‘Het interview is alleen op YouTube al vijfendertigduizend keer bekeken en dan heb ik het nog niet over alle andere vormen waarin het terug te vinden was in de krochten van het internet. Het is bovendien vertaald naar het Frans, Duits, Engels, Spaans en nog wat andere talen en kreeg een soort internationale cultstatus’.

Na 6 minuten wordt in het programma nog een zekere Monika Abbad aan het woord gelaten die de terreuraanslag die Van Amerongen voorspelde nog niet zag plaatsvinden. Zij houdt een pleidooi voor het ‘insluiten’ van de Marokkaanse gemeenschap en de spanningen waarvan Van Amerongen gewag maakt ziet zij niet zo. Maar Van Amerongen is in het programma zeer stellig over komende aanslagen. En toen deze dan ook inderdaad plaatsvonden in 2016, leverde hem dat de titel ‘De profeet van Molenbeek’ op.

Londonistan

Wat zijn het voor boeken, de Eurabia-trilogie? Enigszins vergelijkbaar met de boeken van Amerongen zijn, zou ik zeggen, Londonistan: How Britain is Creating a Terror State Within (2006) van Melanie Phillips en het min of meer gelijknamige Le Londonistan: Le djihad au Coeur de l’Europe (2005) van Dominique Thomas. Maar wat de boeken van Van Amerongen onderscheidt van andere boeken van dit genre, is de enorme humor en ironische schrijfstijl van de auteur. Melanie Phillips, hoewel ook een verdienstelijk schrijver, is vooral kwaad. Ik vind Van Amerongen beter, juist vanwege die humor. Die humor heb je ook wel nodig om je door de problematiek heen te worstelen. Het beeld dat Van Amerongen schetst, is bepaald niet opwekkend. Maar door zijn hilarische beschrijvingen van de absurde situatie waarin we onszelf gebracht hebben, valt heel wat te lachen met hem.

Ik heb zelf een nogal opgeruimd karakter. Altijd vrolijk. Daarom kan ik ook pessimistische boeken doorgaans goed aan. Maar in het genre van de boeken die ook Van Amerongen schrijft las ik eens Christopher Caldwell’s Reflections on the Revolution in Europe: Immigration, Islam and the West (2009). Daar ben ik halverwege mee gestopt. Niet omdat het niet goed is, maar het is té goed. De problematiek gaat je echt onder de huid zitten. Misschien dat ik het tweede deel nog eens lees als ik het weer aankan.

Wat denkt de geradicaliseerde moslim?

Wat Phillips en Caldwell denken over de islam, is duidelijk. Maar wat denkt Van Amerongen nu over de islam? Veel theoretiseren over jihadisme en terroristische aanslagen doet Van Amerongen trouwens niet. Of weinig. Ik heb zelf geprobeerd met boeken als Het monotheïstisch dilemma (2010) en In Naam van God (2018) te begrijpen (‘verstehen’, niks mis mee, zelfs niet van Biden of Poetin) wat een geradicaliseerde moslim denkt. Hoe zijn wereldbeschouwing in elkaar zit.

Ongeveer zoals Jacques de Kadt dat aanbeveelt in zijn bekende boek Het Fascisme en de nieuwe vrijheid (1939): ‘Men moet proberen zich in de gedachten- en gevoelswereld der anderen in te leven. Eerst dan kan men zich enigszins voorstellen hoe groot de kracht is van bepaalde ideeën en begrippen, eerst dan kan men samenhangen zien en een innerlijke logica ontdekken, daar waar bij voorbeeld een rationalistische opvatting alleen maar dwaasheid en verwardheid ziet’ (p. 38).

Tijdens het televisie-interview in 2007 maakt Van Amerongen een opmerking over Molenbeek die heel belangrijk is, en waarvan de portee veel mensen ontgaat. Wanneer in het programma Van Amerongen stelt dat de Marokkaans-islamitische gemeenschap de Belgen haat, zegt de interviewer met een angstig gezicht: toch niet álle Marokkanen? Dat is een Pavlov-reactie bij de politiek correcten. Je constateert een probleem bij een bepaalde groep mensen. Dan is de reactie: maar dat probleem zit toch niet bij de gehele groep? Nee, het zit niet bij alle leden van de groep, moet je dan zeggen. Je ‘scheert niet iedereen over één kam’.

1% terroristen?

Maar Van Amerongen zegt dan in het programma: als maar 1% bereid is tot het plegen van een aanslag heb je al een kolossaal probleem. Doorgaans zit de interviewer dan wat schaapachtig te kijken, zoals ook hier gebeurde, want men kan zich eigenlijk niet zo goed voorstellen dat 1% een probleem kan zijn. En toch is dat zo. Als je een lezing geeft in een zaal en in die zaal is 1% van de aanwezigen bereid je te vermoorden voor wat je zegt, dan heb je een kolossaal probleem als spreker. De 99% procent die het helemaal met je eens is, en al je boeken wil kopen, stelt je niet gerust.

De grote Bernard Lewis (1916-2018, ja dat leest u goed) formuleerde dat met de volgende wijze woorden: ‘Terrorism requires only a few. Obviously, the West must defend itself by whatever means will be effective. But in devising means to fight the terrorists, it would surely be useful to understand the forces that drive them’ (The Crisis of Islam, p. xxviii). Hier zit heel veel in. Allereerst: de uitvoerende terrorist kan, ook in zijn eentje, heel veel schade aanrichten. Als tweede: we zullen zware middelen moeten inzetten om het probleem de baas te worden. Als derde: als we effectief willen worden in de strijd tegen het terrorisme, zullen we de krachten moeten begrijpen die de terrorist motiveert.

Met dat begrijpen wat de terrorist motiveert zegt Lewis hetzelfde als Jacques de Kadt in het hierboven gegeven citaat. Wereldbeschouwingen, politieke ideologieën, religies — je zult ze eerst moeten beschrijven alvorens je daartegen kan opponeren. Althans als je succesvol wil zijn.

Islamisme

Van Amerongen is met de theologie van het islamisme eigenlijk snel klaar. Hij constateert dat de Marokkaanse moslims ons, de Nederlanders of de Belgen, gewoon ‘haten’. Dat had hij geconstateerd gedurende zijn 8 maanden participerende observatie in die gemeenschap. Hij geeft dat al aan in het geruchtmakende interview op de Belgische televisie in 2007. Wat ik heb geprobeerd te laten zien in Het monotheïstisch dilemma (2010), maar eigenlijk ook al in Moreel Esperanto (2007), is dat de filosofie van het islamisme een sterke coherentie heeft en dat in de islamitische bronnen allerlei aanknopingspunten liggen voor het jihadistisch terrorisme.

Ten aanzien van die aanknopingspunten kwam ik op 1. Morele heteronomie, 2. Goddelijke bevelstheorie van de moraal, 3. Oriëntatie op Schriftgezag (ook wanneer wordt opgeroepen tot het doden van de apostaten), 4. Ideologische verwerping van het staatsgezag of anarchisme.

Tegenover die ideologie van het islamisme zou men dan de ideologie van de Verlichting moeten inzetten als contranarratief. Waarbij de Verlichting als centrale waarde heeft: ‘to put morality on its own feet’, zoals Father Copleston eens de centrale gedachte van de Verlichting weergaf (ofwel: morele autonomie). Met andere woorden niet de moraal laten dicteren vanuit een andere wereld, maar een moraal vanuit deze wereld en voor deze wereld.

Moreel Esperanto

Het terugkijken van het televisiefragment met de profeet van Molenbeek uit 2007 was voor mij ook een moment van zelfreflectie. Wat deed ik toen? Ik publiceerde Moreel Esperanto. Vooral was ik erop gebrand met een positieve boodschap te komen. Niet: deze wereld gaat naar de verdoemenis, want we zijn te zwak om die terroristen het hoofd te bieden (wat ik overigens wel vreesde, en met dezelfde irritatie als Van Amerongen demonstreerde in het programma van de politiek correcte omroep). Maar: er is een positief alternatief, sterk genoeg, morele autonomie, of ‘moreel esperanto’.

Het pessimistischer getinte verhaal dat Van Amerongen, daar bij Brussel TV, zat te vertellen in 2007, wilde ik nog achterhouden. Maar goed, misschien had hij wel gelijk. In 2010 zou ik zelf meer ingaan op het jihadistisch terrorisme, door mij aangeduid als ‘theoterrorisme’. En op het ‘monotheïstisch dilemma’ dat dit voor de radicale gelovige met zich meebracht.

Een intrigerende vraag is natuurlijk of wij, Van Amerongen en ik, iets bereiken met onze boeken? Leidt het tot een grotere waakzaamheid van staat en samenleving? Zijn we überhaupt iets opgeschoten sinds 2007? De literaire prijzen die consistent aan woke auteurs worden uitgereikt, het vergeven van sleutelfuncties in de openbare dienst en culturele instellingen, een rector als Van Goethem (UA) die in het televisieprogramma Terzake aangeeft dat hij wel kan ‘huilen’ over twee medewerkers van zijn universiteit die zich zorgen maken over taalvaardigheden bij religieuze en etnische minderheden — wordt het allemaal niet steeds erger?

Hoe dat ook zij, Van Amerongen heeft een prachtige literaire trilogie geschreven. En literaire schrijvers schrijven niet voor het moment, maar voor de eeuwigheid.