Twaalf Europese ‘makers’ van geschiedenis en hun tijd

In zijn nieuwste boek Persoonlijkheid en macht onderzoekt de bekende Britse historicus en Hitler-biograaf Ian Kershaw hoe twaalf Europese staats- en regeringsleiders met verschillende achtergronden en uit verschillende politieke systemen macht konden verwerven en uitoefenen, en in hoeverre die macht Europa in de voorbije eeuw heeft getekend en veranderd.

Leiders

De personen in dit heldere en boeiend geschreven boek staan bekend als politieke leiders, democraten zowel als dictators, en drukten een belangrijke stempel op de geschiedenis van hun eeuw.
Maar hoe kwamen deze stuk voor stuk sterke persoonlijkheden aan de macht?
Hoe gebruikten ze die macht?
Wat bevorderde of beperkte de manier waarop ze die macht gebruikten?
Welke sociale en politieke omstandigheden bepaalden het soort macht dat ze belichaamden?
Konden autoritaire of democratische leiders succes hebben?
Hoe belangrijk is persoonlijkheid op zich bij het verwerven van macht en bij het uitoefenen ervan?
Worden leiders, hoe machtig ze ook lijken, beperkt door krachten waarop ze geen vat hebben?
Hebben deze leiders het verloop van de geschiedenis van de twintigste eeuw in Europa ‘gemaakt’?
Of werden zij erdoor gevormd?

Op al deze vragen die Ian Kershaw zichzelf stelt, gaat hij nader in. Ze maken allemaal deel uit van de overkoepelende vraag hoe belangrijk persoonlijkheden zijn in de historische ontwikkeling. Kunnen ze de koers van de geschiedenis fundamenteel veranderen? Of leiden ze op zijn hoogst de stroom in nieuwe, tijdelijke banen?

Karakterstudies

In een reeks verklarende essays, volgens schrijver uitdrukkelijk geen minibiografieën, wordt onderzocht hoe een aantal opvallende politieke persoonlijkheden de macht verkregen en uitoefenden.
Zelf zou ik eerder gewag maken van karakterstudies of -schetsen. Kershaw gewaagt her en der van ‘casestudy’s’. Zijn ‘verzameling’ leiders bestaat uit: Lenin, Mussolini, Hitler — wiens biografie van tweeduizend pagina’s Kershaw tot dertig indringende pagina’s herleidt —, Stalin, Winston Churchill, Charles de Gaulle, Konrad Adenauer, Francisco Franco, Tito, Margaret Thatcher, Michail Gorbatsjov en Helmut Kohl.

Tijdens de lectuur wordt algauw duidelijk dat beide wereldoorlogen de belangrijkste systeemcrisis waren waardoor de meeste leiders aan de macht kwamen. Oorlog was de voornaamste motor die leidde tot heel wat veranderingen op alle gebieden. Zonder de Eerste Wereldoorlog hadden lieden als Lenin, Stalin, Hitler en Mussolini geen schijn van kans gekregen en waren ze hoogstens voetnoten in het grote geschiedenisboek geworden. En zonder de Tweede Wereldoorlog waren andere leiders opgestaan dan Churchill, Tito en De Gaulle.

Erfenis

Hoe verschillend deze twaalf historische persoonlijkheden ook waren, één ding hadden ze gemeenschappelijk met elkaar. Allen waren ze doorgaans buitengewoon doelbewust, wilskrachtig, gedreven, egocentrisch en autoritair. Daarnaast waren ze overtuigd van hun ‘lotsbestemming’. Of ze nu een beroerde spreker als bijvoorbeeld Tito of geen originele denker als Thatcher waren, het deed er niet toe. Ook was het zo dat ze allen konden terugvallen op een bestuursapparaat waarop ze blind konden vertrouwen.

Voor Kershaw was Lenin dé figuur die de loop van de geschiedenis van de twintigste eeuw op zijn minst tot op het einde van de eeuw (en ook nog daarna) beïnvloedde. ‘Zonder hem zou de twintigste eeuw anders zijn verlopen, op manieren die we ons maar vaag kunnen voorstellen. Lenin had een grotere invloed op de geschiedenis dan welke andere persoon uit zijn tijd ook. Hij drukte persoonlijk zijn stempel op de twintigste eeuw van Europa.’ (p. 65).

Troost is er: uiteindelijk vervaagt de erfenis van politieke leiders. Die van democratische leiders echter vlugger dan die van dictators. Uiteindelijk wordt ook de grootste ellende geschiedenis.
Een boek om ‘u’ tegen te zeggen en in de eerste plaats om te lezen.

Persoonlijkheid en macht van Ian Kershaw is verkrijgbaar bij onze webwinkel.