Victor Leemans en het Nederlandse gas

In het eerste decennium van de 20ste eeuw werd er in de Nederlandse provincie Groningen iets ontdekt wat onzichtbaar is, kleur noch geur heeft maar brandt als een fakkel. Gas! Het ontstaat uit plantenresten, miljoenen jaren geleden afgestorven en nadien bedekt door een honderden, soms duizenden meters dik pakket van zand, klei en gesteente. Doordat de dode planten in de onderaardse hitte worden samengeperst, verkolen ze en ontstaat er gas.

De Nederlandse overheid was, al vrij kort na de ontdekking ervan, op de hoogte van deze nieuwe energiebron maar hield de ontdekking ervan zorgvuldig verborgen. Immers als de Nederlandse staat niet zelf zijn bodemschatten naar boven haalde, zouden buitenlandse bedrijven (vooral Duitse) er met de buit vandoor kunnen gaan.

Van VNV naar CVP

De Nederlandse journalist Emiel Hakkenes schreef een onderhoudend en leerzaam boek over de geschiedenis en de exploitatie van het Nederlandse gas. Verrassend hierin is de rol van een gewezen Vlaams-nationalist, namelijk Victor Leemans.

In het interbellum had hij zich opgewerkt van eenvoudig onderwijzer tot doctor in de sociologie. Tussen haakjes willen we hier vermelden dat Hakkenes Leemans’ geboorteplaats als ‘Steneke’ aanduidt. Uiteraard dient dat Stekene te zijn.

Leemans was tussen 1926 en 1933 hoofdredacteur van het radicaal-katholieke, Heel-Nederlandse weekblad Jong Dietsland, en gold als een kenner van de filosofie van Hegel en Kant. Na het faillissement van Jong Dietsland trad hij toe tot het Vlaams Nationaal Verbond (VNV). Met enkele anderen had hij er ook een eigen vakbond opgericht. Tijdens de Duitse bezetting leidde Leemans als secretaris-generaal het Belgische departement van Economische Zaken.

Na de bevrijding heeft hij het Vlaams-nationalisme gelaten voor wat het was, en vond hij een onderkomen bij de CVP. Deze partij bood hem de kans om een nieuw politiek leven aan te vatten. Leemans greep toe. Hij werd niet alleen senator en columnist van De Standaard, maar ook vanaf 1958 Europees parlementslid in Straatsburg.

De les van de Sahara

Leemans werd lid van de Commissie voor Energie, Onderzoek en Atoomvraagstukken. Niet bepaald zijn meest geliefde terrein maar voor zijn nieuwe partij verrichte hij er als bedachtzame beschouwer nuttig werk.

Samen met de andere commissieleden ondernam hij in maart 1960 een trip naar het toen nog Franse Algerije. Onder leiding van Franse experts brachten ze een bezoek aan de locaties in de Sahara waar olie en gas was gevonden. In de Verenigde Staten werd aardgas toen al volop als energiebron gebruikt, maar in de zes landen van de Europese Economische Gemeenschap (EEG) speelde het slechts een kleine rol.

De enorme gasvondsten van de Fransen maakten op de overige leden een geweldige indruk. Indien Frankrijk dat gas op de Europese markt zou brengen, zou dat voor de steelkoolindustrie een kolossale klap betekenen.

300 miljard m²

Maar hiermee eindigde het verhaal niet. Op vrijdag, 14 oktober werd de zaak in het Europees parlement van Straatsburg besproken. Ook Leemans behoorde tot de sprekers. Zijn korte rede sloeg in als een bom. Hij liet weten dat er in Nederland aardgasreserves voorhanden waren, die geschat werden op 300 miljard kubieke meter. Daarmee was het Groningse gasgeheim onthuld. Eenieder zat met open mond te luisteren.

Tot dan toe had de Nederlandse overheid over de immense gasvondsten haar mond gehouden. Eerst relativeerde men een en ander, maar later diende ze Leemans’ uitspraken te bevestigen. In elk geval had Victor Leemans een goed bewaard geheim onthuld. In zijn boek diept Hakkenes deze zaak verder uit.

Maar hoe had Leemans kennis kunnen nemen van dit zorgvuldig behoede geheim? De waarheid nam hij in 1971 mee in zijn graf. Zou het kunnen dat Duitse geologen met wie hij tijdens de oorlog bevriend was, het hem hadden toevertrouwd? In elk geval heeft de auteur zijn steentje aan de nog te schrijven Leemans-biografie bijgedragen.

Aardbevingen

Het aardgas markeerde een nieuw begin voor heel Nederland, dat vanaf 1960 kon beschikken over een geweldige bodemschat. Nu de gaswinning na zestig jaar stopt, blijven de Groningers met de ellende zitten. Zij krijgen regelmatig af te rekenen met grondverzakkingen en kleine plaatselijke aardbevingen.

Emiel Hakkenes vertelt op overtuigende wijze de hele geschiedenis. Hij heeft er stellig geen succesverhaal van gemaakt. De gaswinning ging immers gepaard met veel verdriet. En met klokkenluiders die niet geloofd of gehoord werden. Illustraties en register ontbreken jammer genoeg.