Willem I: een Gentse visie

Nog deze herfst komt er in het centrum van Gent een standbeeld van Willem I als blijk van dankbaarheid voor alles wat die voor de stad en regio heeft gedaan. Het Comité kon daarvoor rekenen op de financiële steun van talrijke bewonderaars van de koning. Een tweede monumentale herinnering dus aan Willem I in Gent. De eerste is de ingangspoort tot de vroegere citadeldie de zuidgrens van het Koninkrijk der Nederlandentegen Frankrijk beschermde. De citadel moest plaats ruimen voor de wereldtentoonstelling in 1913. De ingangspoort is alles wat overbleef.

Gent

De bekendste verwezenlijking van Willem is de universiteit in Gent. Er is echter veel meer: de wederoprichting van de Academie voor Wetenschappen en Letterkunde, de Koninklijke Maatschappij voor Landbouw- en Kruidtuinkunde voorloper van de Gentse Floraliën, de vermaarde Toonkunstmaatschappij Sint-Cecilia, de Maatschappij tot Nut van ´t Algemeen die het groot aantal bedelaars in Gent fors deed dalen. Vele door de Fransen opgedoekte kloosterorden werden door de gelovige calvinistische maar breeddenkende vorst in ere hersteld. Willem I was niet gekant tegen de rooms-katholieke kerk maar wilde wel haar machtsmisbruik als instituut inperken. In 1827 sloot hij een concordaat met Paus Leo XII.

Samen met kanunnik Triest redde Willem I de Gentse begijnhoven van de ondergang.

Willem I studeerde aan de universiteit Leiden handels- en  politieke wetenschappen. Opmerkelijk is dat zijn scriptie handelde over de beste regeringsvorm voor de gewezen Oostenrijkse Nederlanden. Hij had dus geschiedkundig inzicht. Vanaf 1815 zette de enige Nederlandstalige vorst die onze contreien ooit hebben gekend en die onze taal ook liefhad, sterk in op Gent als vroegere hoofdstad van het graafschap Vlaanderen.

Hij vocht vaak tegen de Franse indringers. Daardoor moesten hij en zijn gezin in 1794 na de Franse overwinning in Fleurus toevlucht zoeken in het VK. Hij keerde pas in 1813 als soeverein vorst terug.

Actieve despoot

Willem I wordt soms afgeschilderd als een verlicht despoot wat hij ook was maar dan een die bijzonder met het lot van de bevolking begaan was. Hij stond open voor inspraak in zijn beleid door de minste van zijn onderdanen. Ware hij geen verlicht despoot geweest had hij waarschijnlijk op slechts vijftien jaar niet zoveel kunnen verwezenlijken. De door de Fransen gesloten universiteiten van Leuven en Leiden werden opnieuw geopend. Utrecht, Groningen, Luik en Gent kregen elk een gloednieuwe universiteit.

De koning was vooral actief in drie sectoren: onderwijs en cultuur, industrialisatie en tewerkstelling, maritiem beleid en havenpolitiek. De ‘Société Générale de Belgique’ontstond onder zijn bewind als de ‘Algemeene Nederlandsche Maatschappij ter Begunstiging van de Volksvlijt’.

Onder Willem I kwam er algemene schoolplicht. In Lier richtte de koning een Rijkskweekschool voor onderwijzers op. Samen met die van Haarlem was zij bedoeld om de kwaliteit van het onderwijs in Zuid en Noord op te krikken. De studenten in Lier kwamen niet alleen uit Vlaanderen maar ook uit Nederland, Wallonië en Luxemburg. De school vormde heel wat Nederlandstalige intellectuelen zoals Jan Frans Willems. Na de scheiding in 1830 hielden die het Nederlands hier levend. In 2012 ging de Lierse normaalschool op in de Antwerpse hogeschool Artesis.

Willem I maakte van Gent de textielhoofdstad van Europa. Daartoe was een haven nodig voor de aanvoer van Engelse wol en voor de uitvoer van het afgewerkte laken. Dankzij de koning ging de eeuwenoude Gentse droom in vervulling: het kanaal Gent-Terneuzen, aangelegd met de hulp van de Nederlandse Rijkswaterstaat.

Willem I was in Gent zeer graag gezien ook door het gewone volk. De stad bleef lang na 1830 Oranjegezind. Bij de blijde intrede van Leopold I bleven daarentegen de vensterluiken opvallend dicht. Nochtans werd de lutheraanse weduwnaar van de Britse kroonprinses de eerste Belgische koning doordat het VK de inlijving door Frankrijk van de zuidelijke Nederlanden tot aan de grote rivieren had voorkomen. Londen deed echter niets om het Koninkrijk der Nederlanden in stand te houden omdat de Britten vonden dat het koninkrijk hun industriële, maritieme en koloniale suprematie in het gedrang bracht. Hun hoop om via Leopold I de nieuwe staat te blijven beïnvloeden, bleek ijdel. Brussel ging de Franse toer op.

Rechtzetting

Evrards werkis ook een belangrijke rechtzetting van de belgicistische geschiedschrijving die sedert 1830 ons onderwijs teistert. In de 19de eeuw was de Antwerpse orangist en latere flamingant Maurits Josson hoogleraar aan de Universiteit Gent. Jaren studie brachten hem tot het besluit dat de Belgische staat zijn ontstaan louter dankt aan Frans militair en financieel ingrijpen.

Evrard treedt hem bij en verwijst terecht het geschiedkundig gebeuzel van de Waal Henri Pirenne naar de prullenmand.

Hij onderstreept ook het nefaste optreden van de rooms-katholieke kerk. De Gentse bisschop was Maurice de Broglie, militair aalmoezenier van Napoleon. Aartsbisschop de Méan in Mechelen stamde uit Luik.

Lectuur warm aanbevolen omwille van de frisse kijk op de door Frans ingrijpen teweeggebrachte tweede scheuring van de Nederlanden in 1830 en de oprichting van een gekunstelde staat die niemand wilde.

De slotconclusie van Evrard sluit wonderwel aan bij recente politieke ontwikkelingen hier. De Nederlandstalige burgers ondergaan nog steeds gedeeltelijk de noodlottige gevolgen van de tweede scheuring. Recent kreeg dit land daarom een staatsstructuur die federaal heet te zijn maar het eigenlijk niet is. De samenstellende delen kiezen evenwel steeds meer voor tegengestelde binnenlandse en buitenlandse beleidsopties. De vraag rijst hoelang dat kan blijven duren.