Noord-Macedonië: What’s in a name? Veel, zo blijkt.

1991: Republiek Macedonië.

De vroegere Joegoslavische deelrepubliek Macedonië riep op 8 september 1991 haar onafhankelijkheid uit als Republiek Macedonië. Al in 1993 werd die lid van de Verenigde Naties maar dan onder de naam FYROM (Former Yugoslav Republic of Macedonia). Heel wat landen hebben het land intussen ook officieel erkend als “Republiek Macedonië”. Griekenland heeft dit steeds geweigerd omwille van de naamgeving waarover Athene en Skopje nu al 27 jaar bakkeleien.

De noordoostelijke Griekse provincie heet namelijk ook Macedonië. De Grieken vreesden dat daardoor niet alleen verwarring dreigde te ontstaan maar waren ook bang voor territoriale aanspraken van de Republiek Macedonië op heel hun eigen Macedonische provincie of delen ervan.

Alexanders hellenistische erfenis

Bovendien was Alexander III van Macedonië — beter bekend als Alexander de Grote — een geboren en getogen Macedoniër. Zijn geboorteplaats is Pella in Centraal Macedonië… de huidige Griekse regio dus. Op zijn dertigste al was hij de schepper van één van de grootste rijken in de Griekse oudheid, een rijk dat zich uitstrekte van de Ionische Zee tot de Himalaya. Hij werd nooit verslagen in de strijd en wordt beschouwd als een van de meest succesvolle bevelhebbers aller tijden. Athene beschuldigde de Republiek Macedonië ervan de hellenistische erfenis van de Griekse gelijknamige provincie te willen stelen.

2018: Republiek Noord-Macedonië

De Macedonische premier Zoran Zaev en zijn Griekse collega Alexis Tsipras bereikten op 16 juni 2018 een akkoord omtrent de naamgeving van de republiek. Krachtens die overeenkomst verandert de naam van Republiek Macedonië in Republiek Noord-Macedonië. Eerlang zal Athene de Republiek Noord-Macedonië officieel als land erkennen.

De Macedonische president Gjorge Ivanov verwierp het akkoord. Daar spelen twee elementen. De eerste is dat hij al sedert zijn jeugd een overtuigd communist is. Het tweede is dat hijzelf met Athene wilde gaan onderhandelen maar dat premier Zaev hem te snel af was. Ook de Griekse oppositie ging overigens heftig te keer tegen het akkoord. Beide premiers kregen elk uiteindelijk toch de nodige parlementaire steun in eigen lan en op 20 juni ratificeerde het Macedonische parlement het akkoord met Griekenland betreffende de naamsverandering.

Opmerkelijk is dat Zaev regeert met vertegenwoordigers van de Albanese minderheid in zijn land. Zij maken een vierde uit van de hele bevolking van 2.1 miljoen. Om zijn na het akkoord met Griekenland kleiner geworden parlementaire meerderheid te verstevigen, heeft hij in mei dit jaar twee kleine etnisch Albanese partijen in zijn regerende coalitie opgenomen. Met een nieuwe taalwet beoogt premier Zaev dat Albanees voortaan in het hele land officieel kan worden gebruikt. Of die er komt is nog niet zeker.

Ook met zijn nieuwe naam blijft Macedonië trouwens een land zonder uitweg naar zee. Tot dusver mocht het geen gebruik maken van de dichtst bij gelegen Griekse haven van Thessaloniki. Dat moet na de overeengekomen naamswijziging wel kunnen.

NAVO-lidstaat?

Door al de heisa omtrent de op 11-12 juli in Brussel gehouden NAVO-top is de beslissing Noord-Macedonië als lid uit te nodigen zowat tussen de plooien gevallen. Niettemin zal het land binnen afzienbare tijd de 30ste lidstaat van de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie worden.

Dat is precies wat de Macedonische premier Zaev na de overeenkomst met zijn Griekse ambtgenoot omtrent de naamswijziging van zijn land, had gehoopt te bereiken. Macedonië heeft dus duidelijk blijk gegeven van zijn Euro-Atlantische ambities ondanks de druk van Moskou om voor Rusland te kiezen.

Noord-Macedonië als 30ste NAVO-lidstaat valt bij Poetin beslist niet in goede aarde. Hoogstwaarschijnlijk heeft president Trump dat op 16 juli in Helsinki van zijn Rusische ambtgenoot persoonlijk te horen gekregen.

Rusland, de Middellandse Zee en de Balkanlanden

Al eeuwenlang beschouwt Rusland, ongeacht het regime dat er aan de macht is, de Middellandse Zee als zijn te beschermen weke onderbuik. Dat is nog altijd zo. Het aantal Russische schepen en (marine)vliegtuigen in de Middellandse Zee is weliswaar veel minder dan ten tijde van de Sovjet-Unie in 1973, maar dat geldt ook in zekere mate voor de NAVO. De Amerikaanse Zesde Vloot heeft zo’n 30 tot 40 schepen in de Middellandse Zee. De Russen zo’n 10 tot 15. Rusland blijft er niettemin naar streven om in de Middellandse Zee zijn invloed te vergroten en er zelfs een dominerende rol te spelen.

Met het oog daarop had Moskou onder meer zijn oog laten vallen op de Westerse Balkanstaten. Het is in zijn opzet niet geslaagd. Albanië, Kosovo en Montenegro waren al NAVO-lidstaten geworden. Nu komt de Republiek Noord-Macedonië daar nog bij.

De Sovjet-Unie beschikte vroeger over de marine basis Valona in Albanië. In 1961 werden de Sovjets eruit geschopt. Inmiddels is de Russische marine uitgegroeid tot een serieuze rivaal van de Amerikaanse. Het is niet bekend hoe Valona er momenteel bij ligt. En in Tirana komt men niet te weten of Albanië nog steeds de beschikking heeft over de vier Russische onderzeeërs, de twee sleepboten en de walradars die het in 1961 in beslag heeft genomen. De hele omgeving van Valona wordt wel zwaar bewaakt.

Servië is net als Rusland overwegend orthodox. Alleen al op grond daarvan leunt het land nauw bij Rusland aan. De huidige Servische regering die in 2017 aan de macht is gekomen is officieel pro-Europees. Niettemin wil zij haar militaire samenwerking met Rusland niet alleen voortzetten maar zelfs opvoeren. Servië kan de Russen echter geen marinebases verschaffen.

Noord-Macedonië en de EU

De FYROM vroeg in maart 2004 al tot de EU te mogen toetreden. De Europese Commissie gaf een gunstig advies in november 2005. Daarop verleende de Europese Raad een maand later het land de status van kandidaat-lidstaat. In oktober 2009 adviseerde de Europese Commissie met de toetredingsonderhandelingen te beginnen, wat tot dusver niet is gebeurd.

Nu de naamswijziging een feit is wil de Republiek Noord-Macedonië het EU-lidmaatschap terug op de kaart zetten. Een Grieks veto valt normaal niet langer te verwachten. Tijdens een overleg van de Europese Raad in Luxemburg op 26 juni 2018 werd echter besloten de toetreding van Macedonië — en ook van Albanië — pas over een jaar opnieuw te bekijken.

Het initiatief daartoe kwam van Den Haag. Samen met Denemarken en Frankrijk slaagde Nederland er dus in de deur van de Europese Unie voor beide Balkanlanden voorlopig dicht te houden. Den Haag, Kopenhagen en Parijs zijn van mening dat het nog te vroeg is om onmiddellijk met de twee landen op te starten. De tegenstribbelende landen willen dat Skopje eerst werk maakt van de bestrijding van corruptie en de handhaving en versteviging van de hervormingsdynamiek die al aan de gang is.

De Raad riep de Europese Commissie op dit van nabij te volgen en vooral dan wat betreft de volgende punten:

• justitiële hervormingen, proactief onderzoek en veroordelingen betreffende corruptie en georganiseerde misdaad tot op het hoogste niveau;
• hervormingen van inlichtingen- en veiligheidsdiensten;
• hervorming van de overheidsadministratie.

De Commissie plant alvast nu dadelijk met de voorbereiding van de Macedonische toetreding te beginnen. De Raad heeft dat genoteerd en hoopt dat toetredingsonderhandelingen in oktober 2019 kunnen starten.