Willi Lages

De uit Braunschweig afkomstige Duitser Willi Lages was tijdens de bezetting van Nederland (1940-1945) verantwoordelijk voor de deportatie van 75.000 Joden en de executie van 450 verzetslieden. Hij zetelde als chef van de Sicherheitspolizei (Sipo) en de Sicherheitsdienst (SD) in Amsterdam. Maar zijn zeggenschap over Joodse Nederlanders strekte zich over heel het land uit. Daarmee was hij een van de ergste oorlogsmisdadigers van Nederland, waar zijn naam bij velen nog een begrip is. Toch werd de doodstraf tegen hem nooit uitgevoerd. Journalist-publicist Sytze van der Zee schreef een boeiende biografie.

Als scholier bakte Lages er niet veel van. Het lag in de bedoeling dat hij later de zaak van zijn vader zou overnemen, maar vanwege een chronische ziekte moest die de winkel eerder verkopen. Daarop ging Lages in de leer bij een bedrijf, waarvan de eigenaar al in het begin van de jaren 1920 een plaatselijke afdeling van Hitlers NSDAP oprichtte.

De jonge Lages sloot zich aan bij een rechtsradicaal vrijwilligerskorps. Kort daarna nam hij dienst bij de politie en kreeg zijn opleiding als agent in Bremen. Na zijn opleiding kwam hij terug naar Braunschweig dat al sinds 1930 een nazibestuur kende, waar hij snel carrière maakte. Als hoofdinspecteur, later commissaris, van de Kriminalpolizei (Kripo) deed hij met succes onderzoek in twee grote moordzaken. Na van de recherche te zijn overgestapt naar de politieke politie belandde hij in 1936 bij de Gestapo.

Februaristaking

Sytze van der Zees vlot leesbare biografie schetst op uitmuntende wijze hoe een gedreven politieman zich kon omhoog werken onder het regime van Hitler. Horen, zien en zwijgen, en trouw en gehoorzaamheid, waren hierbij de sleutelwoorden. Het duurde dan ook niet lang eer Lages binnen de structuur van de Geheime Staatspolizei (Gestapo) op de hiërarchische ladder omhoog kroop.

Tijdens de bezetting van Nederland kreeg hij al vroeg, in mei 1940, een benoeming in Den Haag. Het duurde ook daar niet lang eer Lages het vertrouwen won van zijn baas en zich onmisbaar maakte. In februari 1941 was er in Amsterdam naar aanleiding van de eerste Jodenvervolgingen en als gevolg van een communistische oproep een massale staking uitgebroken. De Sipo en de SD van Amsterdam hadden zich laten verrassen.

Jodenvrij

Lages werd erheen gestuurd en slaagde erin om met het nodige geweld en dreigingen de staking te beëindigen. Als gevolg hiervan werd hij tot chef van beide instanties in Amsterdam benoemd. Zijn voorgangers konden meteen ophoepelen.

Lages was overal aanwezig en voerde elk bevel stipt uit. Een antisemiet in de ware zin van het woord was hij niet. Maar van het lot van de Joden trok hij zich niets aan. Wel vermeed hij extreem geweld en dat in tegenstelling tot menig collega van hem. Eenmaal zijn slachtoffers op de trein richting Duitsland zaten, was zijn opdracht volbracht. Zijn taak was het om Amsterdam en Nederland ‘Judenfrei’ te maken. En dat deed hij als mede-organisator van de Holocaust prima.

Silbertanne-moorden

Willi Lages was een corrupt man en was ook zwaar aan de drank. Tegen een flinke betaling van geld, goud en juwelen stelde hij Joden vrij van deportatie. Die moesten dan onderduiken. Maar veel kwam dat niet voor. In een apart hoofdstuk gaat de schrijver in op Lages’ aandeel in de Silbertanne-moorden, of de represaille-executies als reactie op het toenemend aantal aanslagen door het verzet op Nederlandse collaborateurs. De bezetter schrok nergens voor terug. Heel wat geëxecuteerden werden vooraf gemarteld en Lages had ook hierin zijn aandeel. Maar meestal liet hij anderen het vuile werk doen, en keek hij toe.

Dankzij speurwerk, informanten en verraad slaagden Lages en zijn mannen erin tijdens het laatste oorlogsjaar heel wat verzetsorganisaties op te rollen. Daarbij liet de bevelvoerende Lages — hij had toen de graad van Sturmbannführer of majoor — honderden verzetsmensen en gijzelaars fusilleren. Nog midden april 1945 liet hij een jonge verzetsvrouw vermoorden, hoewel er geen vrouwen mochten terechtgesteld worden. Lages trok er zich niets van aan.

In januari 1952 werd beslist dat de doodstraf tegen Lages zou worden uitgevoerd. Maar koningin Juliana verzette zich hiertegen en dat op aandringen van de Duitse bondskanselier Konrad Adenauer. In juni 1966 werd Lages wegens zware gezondheidsproblemen naar Duitsland overgebracht, waar hij vijf jaar nadien overleed. Heel veel Nederlanders kantten zich woedend tegen zijn overplaatsing. Over deze ‘doortrapte’ en ‘wrede’ man schreef Sytze van der Zee een uitstekend gedocumenteerde biografie.