Spaans gedicht provoceert overgevoelige zielen

Eugen Gomringer, een 93-jarige Boliviaans-Zwitserse dichter, wordt beschouwd als de vader van de ‘Concrete poëzie’, een dichtstijl die met enkele eenvoudige woorden een bepaalde stemming wil oproepen. Haast zeven decennia geleden, in 1951, schreef hij in het Spaans het volgende gedicht dat als een sleuteltekst van deze nieuwe stijl geldt:

“avenidas/ avenidas y flores/  flores/ flores y mujeres/ avenidas/ avenidas y mujeres / avenidas y flores y mujeres y / un admirador” (lanen/lanen en bloemen/ bloemen/ bloemen en vrouwen/lanen/ lanen en vrouwen/ lanen en bloemen en vrouwen en/ een bewonderaar).

Vrouwenbeweging

Sinds 2011 prijkt het gedicht in zwarte letters op een witte zijmuur van de Alice Salomon Hochschule in Berlijn, een hogeschool die bachelor- en masteropleidingen in Soziale Arbeit, Gesundheit, Erziehung und Bildung aanbiedt (maatschappelijk werk, gezondheid, opvoeding en vorming). De hogeschool is vernoemd naar Alice Salomon (1872-1948), die actief was in de vrouwenbeweging in Duitsland en het pad effende voor maatschappelijk werk als wetenschappelijke discipline. Hoewel ze zich tot het christendom had bekeerd, werd ze omwille van haar joodse herkomst en haar christelijk-humanistische en pacifistische ideeën in 1937 door de nationaalsocialisten voor de keuze gesteld ‘uitwijzing of gevangenschap’. Ze koos wijselijk voor emigratie naar de Verenigde Staten van Amerika.

Muzen  

Jarenlang kraaide geen haan naar het muurgedicht, tot de AStA, de Allgemeiner Studierendenausschuss (de algemene vertegenwoordiging van de studenten), zich in april 2016 begon te beklagen over de teneur ervan. De AStA letterlijk: ‘Dit gedicht reproduceert niet alleen een klassieke patriarchale kunsttraditie, waarin vrouwen uitsluitend de mooie muzen zijn die mannelijke kunstenaars tot creatieve daden inspireren, het herinnert bovendien aan onaangename seksuele intimidatie waaraan vrouwen dag in dag uit onderworpen zijn.’ Er ontbrandde een hevig debat waarvan de uitkomst nu luidt dat het gedicht van Gomringer op last van het bestuur van de hogeschool overschilderd en door dat van een dichteres vervangen zal worden.

Bedreigends

De literatuurwetenschapper Barbara Vinken duidt het protest als de uitdrukking van onze tijd waarin de vrouwen niet meer bewonderd, maar lastiggevallen worden. Ze betreurt de beslissing van de hogeschool, want het is ‘ein sehr bewundernswürdiges Gedicht, das die Schönheit der Welt einfach in fünf Wörtern erblühen lässt‘ (een zeer bewonderenswaardig gedicht dat de schoonheid van de wereld eenvoudig in vijf woorden laat opbloeien‘. Tobias Wenzel spaart op de Deutschlandfunk zijn kritiek op de hogeschool niet. Hij vindt het al erg genoeg dat de leden van de AStA niets van poëzie verstaan en een gedicht als een zakelijke tekst lezen, maar vindt het nog veel erger dat ze de ‘waarderende mannelijke bewondering voor vrouwen als iets bedreigends’ ervaren. Het bestuur van de hogeschool had karakter moeten tonen in plaats van te zwichten voor een paar overgevoelige zielen. Wenzel merkt terecht op dat Alice Salomon zich in haar graf zou hebben omgedraaid, want werd zij niet verjaagd door lieden die boeken verbrandden? En wat is het verschil tussen boeken op de vuurstapel gooien en met de kwast over een onwelkom gedicht gaan?  De dichter zelf is begrijpelijkerwijze zwaar ontgoocheld over wat hij een ‘Vorgang der Säuberung‘, een zuiveringsactie, noemt. Hij ontwaart in de beslissing van de hogeschool domheid, want ‘diese Gendersprache und politische Korrektheit und so weiter, das hat eigentlich mit diesem Gedicht, meine ich, nichts zu tun.‘

Aangekondigde zelfmoord

Dit iconoclastisch optreden tegen een an sich onschuldig gedicht – dat zoals zovele werken uit de wereldliteratuur de schoonheid van de vrouw bezingt, en dan nog op een subtiele manier – dit iconoclastische want woordvernietigende optreden van een stel overgevoelige zielen voorspelt niet veel goeds voor de Westerse cultuur en de samenleving die daarop is opgebouwd. Wat hier gebeurt, is niet Teheran 2018 of Riyad 2018, maar Berlijn 2018. Berlijn, symbool van het Westen: plaats waar politiek-correcte, of eerder politiek-hysterische zedenwachters met de verfkwast een gedicht wegvagen en daarmee ook de respectvol bewonderende, schoonheid minnende blik die een man op een vrouw werpt, zoals het al eeuwen lang gangbaar is en aanvaard wordt in de Westerse cultuur. Het mag dan voor sommigen een faits divers zijn, maar het telt mee op in die vele incidenten die niet zozeer de ‘ondergang van het Westen’ signaleren – om Oswald Spengler aan te halen – als wel de zich aandienende zelfmoord ervan.