Spanje stapt verdeeld naar de stembus

Zondag 28 april worden bijna 37 miljoen Spanjaarden naar de stembus geroepen. 350 volksvertegenwoordigers en 266 senatoren zullen worden verkozen. De verkiezingen werden uitgeschreven door de sociaaldemocratische premier Pedro Sánchez (PSOE) nadat die er niet in slaagde een meerderheid achter zijn begroting te krijgen. Sánchez, die premier werd na de motie van wantrouwen tegen de conservatief Mariano Rajoy, zal het amper elf maanden volgehouden hebben. De instabiliteit zal in Spanje opnieuw toenemen, met de aangekondige doorbraak van de extreemrechtse VOX in de Spaanse Cortes.

Catalaanse kwestie ondermijnt stabiliteit Spanje

Mariano Rajoy (Partido Popular), premier van Spanje tot 2 juni 2018, werd na een corruptiezaak te veel weggestemd door een linkse minderheidscoalitie van PSOE en Podemos, gesteund door de Catalaanse partijen, die de harde aanpak van Rajoys regering in Catalonië nog niet vergeten waren. Hoewel ook Pedro Sánchez en zijn PSOE voor het opheffen van de Catalaanse autonomie stemden, dacht men in Catalonië met Sánchez een nieuwe kans te hebben om het Catalaanse politieke probleem aan te pakken en een dialoog aan te vatten.

Sánchez bleek in aanpak echter niet zoveel te verschillen van Rajoy. Sánchez stuurde zo de Spaanse procureur-generaal de laan uit en benoemde er een van eigen signatuur. Desondanks veranderde het Spaanse Openbare Ministerie de aanklachten tegen de vervolgde Catalaanse sociale en politieke leiders niet. Toen Sánchez dan toch een dialoog aankondigde, noemden de Spaanse rechtse partijen hem in koor een landsverrader en organiseerden ze een betoging voor de eenheid van Spanje in Madrid. Het was voldoende voor Sánchez om de dialoog met de Catalaanse partijen op te schorten. Met geen enkel vooruitzicht op dialoog noch vrijlating van de politieke gevangenen, besloten de Catalaanse partijen dan maar tegen Sánchez’ begroting te stemmen. Waarop Sánchez de handdoek in de ring gooide.

De hete adem van VOX

Sánchez was verstandig genoeg om de korte regeringsperiode als een lange verkiezingscampagne te nemen. Kleine sociale verbeteringen in een door crisis geteisterd land gingen er dan ook goed in bij het electoraat. Ernstige hervormingen of discussies ging hij uit de weg. Verfoeide wetten van de Partido Popular, zoals de Arbeidswet en de gehate ‘Muilbandwet‘, die zeer repressief is tegen het recht op betogen en vrije meningsuiting, liet hij ongemoeid. De aanpak van zich nergens aan te verbranden, lijkt te werken, zeker in een electoraal landschap waar de Spaanse rechtse partijen volledig het noorden kwijt zijn.

Sinds de verkiezingen in Andalusië en de doorbraak van de extreemrechtse VOX daar, vrezen de rechtse partijen, de antiregionalistische Ciudadanos en de conservatieve Partido Popular, veel stemmen aan hen te zullen verliezen. De verkiezingscampagne van Ciudadanos en PP bestond er zo grotendeels uit elkaar en VOX te overtreffen in Spaans nationalisme. Wat in het voordeel speelt van Pedro Sánchez, die in deze bitter bevochten verkiezingscampagne overkomt als een gematigd staatsman die boven het gewoel uitkomt.

Doorbraak/Karl Drabbe

Poliiek gevangene Jordi Sánchez is kandidaat voor JxCat in Barcelona.

Bittere verkiezingscampagne

Pablo Casado (PP) en Albert Rivera (Ciudadanos) sparen hun verwijten niet aan Sánchez. ‘Boef, schurk, verrader, collaborateur, couppleger, dief…’: de politieke zeden zakken naar ongekende diepten bij Spaans rechts. Ciudadanos kondigde al aan nooit ofte nimmer een regering van Sánchez te zullen steunen, die ze verwijten met de Catalaanse pro-onafhankelijkheidspartijen te onderhandelen. Het enige mogelijk alternatief zou er dan uit bestaan een regeringscoalitie met PP te vormen, gesteund door VOX, net zoals in Andalusië. Die coalitie wordt in de volksmond al de ’trifachito’ genoemd. De electorale kansen voor zo’n coalitie zijn evenwel klein.

De vraag is hoe VOX zal scoren. VOX weet de misnoegde onderstroom van de Spaanse samenleving te mobiliseren, die zien hoe de crisis hun houvasten wegnam en dat er met Catalonië nu ook een existentiële crisis is bijgekomen voor Spanje. VOX biedt voor hen de zekerheid van de harde aanpak. Een rechtse coalitie kan alleen maar slagen als gebeurt zoals in Andalusië en een – ontgoocheld — deel van het linkse electoraat afhaakt. Sánchez speelt dan ook in op de schrik voor een ’trifachito’ om dat onbeslist electoraat te mobiliseren. Ook in Catalonië.

Catalonië opnieuw beslissend?

In Spanje geldt dat voor de PSOE winst in Andalusië en Catalonië cruciaal is voor regeringskansen. Dat is nu niet anders. De Catalanen stemmen ook als vanouds anders in Spaanse verkiezingen dan in Catalaanse verkiezingen. Waar de ter ziele gegane centrumrechtse catalanisten van Convergència i Unió bijna altijd de verkiezingen wonnen in Catalonië, won de Catalaanse tak van de PSOE er zo goed als altijd de Spaanse verkiezingen. Hoe zeer die logica nu zal gelden is de grote vraag, aangezien de verkiezingen plaatsvinden in uitzonderlijke omstandigheden voor Catalonië, waar de topkandidaten van de onafhankelijkheidspartijen achter tralies zitten (zie deel 1 en deel 2 van Karl Drabbes reportage in Doorbraak hierover).

Ook in het Catalaanse onafhankelijkheidskamp is er verdeeldheid. Waar het centrumlinkse ERC vooral wil onderhandelen over het lot van de politieke gevangenen, een mogelijk pardon van de centrale regering én een toegelaten referendum, zit het centrumrechtse Junts per Catalunya eerder met een afwachtende houding. De kapers op de kust zijn de links-radicale republikeinen van het Front Republicà. Die nieuwe coalitie is een bonte verzameling van splinterpartijtjes en Poble Lliure, een deelpartij van de Candidatura d’Unitat Popular (CUP), de radicale links-alternatieve onafhankelijkheidspartij die weigert deel te nemen aan de Spaanse en Europese verkiezingen. De doelstelling van het Republikeins Front is de andere onafhankelijkheidspartijen te herinneren aan hun onafhankelijkheidsbelofte.

In de peilingen heeft premier Sánchez de wind mee. Het meest waarschijnlijke scenario dat opduikt in de peilingen, is een herhaling van de huidige situatie. Zowel op links als op rechts betekent dat dat er in de Spaanse Kamer van Volksvertegenwoordigers geen coalitie mogelijk zijn zonder de catalanistische partijen. Voor die ook maar iets zullen onderhandelen in Madrid, zullen die het uiteraard het verdict afwachten in het proces over het Catalaanse referendum over zelfbeschikking.