Speelt Nederland een geuzenrol in de Spaans-Catalaanse impasse?

Op 1 januari werd Nederland voor zes maanden Voorzitter van de Raad van de Europese Unie. Het nam de fakkel over van Luxemburg. Met de asielcrisis, de terreurproblematiek en het klimaatdossier zal het voorzitterschap meer dan de handen vol hebben. Ik vrees dat er zich nog meer donkere onweerswolken boven de EU opstapelen. Een mogelijke brexit en vooral de fel verstoorde relatie tussen Madrid en Barcelona konden wel eens uitmonden in een Europese crisis die de Europese instellingen tot stellingname dwingt. Benieuwd welke rol Nederland, het tijdelijke gidsland, daarin zal vervullen.

Groot was de opluchting in Barcelona en omstreken wanneer de Catalaanse pro-onafhankelijkheidspartijen Junts Pel Sí en CUP tot een vergelijk kwamen en zich achter president Carles Puigdemont i Casamajo schaarden. De 130ste Catalaanse president schoot meteen krachtig uit de startblokken. Nog voor Puigdemont de eed had afgelegd, lag zijn plan al klaar om snel duidelijke stappen te zetten op het pad naar onafhankelijkheid. Puigdemont zweert enkel nog trouw aan het Catalaanse volk. Geen rol meer voor de Spaanse monarch of de Spaanse Constitución bij zijn aanstelling. Madrid schoot prompt in een nieuwe kramp en startte een onderzoek tegen dit ‘incivieke’ gedrag. De ontslagnemende Spaanse premier Rajoy, die er voorlopig niet in slaagt om een nieuwe regering te vormen, zal in geen geval toestaan dat er wetten of besluiten worden genomen die strijdig zijn met de Spaanse grondwet. Enkele recente wetswijzigingen geven hem de nodige instrumenten om de Catalaanse onafhankelijkheidsplannen te dwarsbomen. Zo kan het Spaanse Hooggerechtshof de volledige Catalaanse regering naar huis sturen en vervangen door ambtenaren die wél trouw zijn aan de eenheid en ondeelbaarheid van het vaderland.

De eerste die dan in het vizier komt van deze hedendaagse Bloedraad is de voorzitter van het Catalaanse Parlement, mevrouw Carme Forcadell. Deze eerste burger van het land miste eerder al een audiëntie met de Spaanse koning. Traditioneel reizen de parlementsvoorzitters van de drie historische autonome regio’s (Baskenland, Galicië en Catalonië) naar Madrid om bij de aanstelling van een nieuwe regeringsleider duiding te geven bij diens plannen. Die trip moest mevrouw Forcadell echter niet ondernemen. Het hof liet weten dat een toelichting ook per mail kon. Een buitengewoon moderne reflex van het huis Bourbon. Of had de Spaanse koning andere kopzorgen nu zijn zus en schoonbroer terechtstaan in een rechtszaak over het onrechtmatig gebruik van overheidsgelden?

Het toeval wil dat bij de aanstelling van Artur Mas als Catalaans regeringsleider de toenmalige Catalaanse parlementsvoorzitter ook al geen contact kreeg met de Spaanse vorst. Juan-Carlos I was toen op jacht in Botswana, en hield vizier op andere zaken dan de Spaanse democratie gericht. Puigdemont en zijn regering malen er niet meer om. Wanneer een debat niet tot de mogelijkheden behoort, dan is een eenzijdige onafhankelijkheidsverklaring onafwendbaar. Madrid en Barcelona graven zich steeds verder in, al liet Rajoy deze week wel een opening naar dialoog met Puigdemont. Dat liet hij in elk geval blijken in een geslaagde telefoongrap van een radio-dj, die zich uitgaf voor de nieuwe Catalaanse president.

Schots-Catalaanse parallellen

Vele waarnemers vermoeden echter dat enkel internationaal engagement de Spaans-Catalaanse relaties echt uit het slop kan trekken. Catalaanse protagonisten verlangen al langer naar Europese betrokkenheid en steun voor hun drang naar zelfbeschikking, als zijnde een democratisch en universeel recht. Maar de EU-elite verschuilt zich achter het traditionele voorwendsel zich niet uit te spreken over ‘interne aangelegenheden’ van de lidstaten. Bovendien zaait ze twijfel over een toetredingsperspectief voor een onafhankelijk Catalonië. Die Europese houding ondergraaft het geloof in een Europese Unie van vrije volkeren volledig. Niet enkel in Catalonië!

In Schotland, die andere Europese natie met ambitie, maakt de teleurstelling van het nipte referendumverlies in september 2014 stilaan plaats voor de overtuiging dat Schotse onafhankelijkheid de beste garantie is voor EU-lidmaatschap. Want in welk scenario komen we terecht als het nabije referendum echt op een brexit uitdraait? Verwacht wordt dat Schotland onder impuls van de nationalistische regeringspartij SNP voluit de Europese toetredingskaart trekt in de aanloop naar het referendum. De SNP ziet geen Schotse toekomst in een Brits isolement. Schotten zijn EU-burgers en willen dat vooral blijven. Een brexit is voor hen dan ook het beste motief om een nieuw onafhankelijkheidsreferendum uit te lokken. Met de blik op de EU en met de hoop op Europese steun.

De last op de schouders van het Nederlandse EU-voorzitterschap is zwaar. Maar het vertrouwen in het Nederlandse staatsmanschap is groot. Zeker in Catalonië, waar de vraag gesteld wordt of minister-president Rutte hetzelfde geuzengehalte heeft als een van zijn historische voorgangers. Willem Van Oranje wist zich vier eeuwen geleden wel raad met Spaans imperialisme.

De auteur is Europees Parlementslid voor de N-VA.