Stasi-agente strijdt tegen rechts

Een voormalige medewerkster van de Oost-Duitse geheime staatspolitie krijgt ruime steun van Duitse politiek en media in haar strijd tegen rechts. Op zich lijkt het een akkefietje, maar het legt de diepe verdeeldheid tussen Oost en West-Duitsland bloot. En ook het gemak waarmee totalitair links wordt omarmd in de Bondsrepubliek, zolang dat helpt in de strijd tegen (radicaal) rechts.

Staatssicherheit

Anetta Kahane was nog geen twintig toen ze in een handgeschreven brief bereid verklaarde ‘op vrijwillige basis met het Ministerum für Staatssicherheit (Stasi – red.) samen te werken.’ Onder de schuilnaam Victoria heeft ze in de periode 1974-1982 over talrijke vrienden en kennissen ‘gerapporteerd’. Je zou het ook ‘verklikt’ kunnen noemen.

Gisteren, donderdag, werd de vrijwillige oud-medewerkster van de Oost-Duitse dictatuur 65 jaar jong. Op zich zou het geen nieuws zijn. Ware het niet dat Kahane vandaag openlijk de publieke tribune betreedt. Ze is voorzitter van de Amadeu Antoniostichting, wat haar een van de meest bekende activisten tegen rechts in Duitsland maakt. Haar stichting krijgt immers jaarlijks een subsidie van meer dan drie miljoen euro. In 2018 kreeg ze meer dan 660.000 euro van de bondsregering ‘om rechts extremisme te bekampen.’

Fichenbakken

Terug naar 1974. Anetta Kahane spreekt Portugees, en dat valt de Stasi op. Zo iemand kan de geheime dienst wel gebruiken. Al tijdens een tweede gesprek met een Stasi-agent zegt Kahane haar medewerking toe. Ze zou specifiek buitenlanders moeten ‘volgen’, onder anderen communistische Chilenen. In het – ondertussen publieke – Stasi-archief ligt een map met alle berichten en nieuwtjes over bekenden die Kahane doorspeelde aan het ministerie. Dat hielp de Stasi een immense wie-is-wie-in-de-DDR-fichenbak te creëeren. Elke steekkaart omvatte feitelijke informatie, maar ook persoonlijke karakterbeschrijvingen. De informatie die Kahane verschafte, hielp de Stasi overigens ook om nieuwe agenten en (buitenlandse) spionnen te werven.

De info die Kahane verzamelde sloeg uiteraard op de politieke overtuiging van mensen. Hoe recht waren ze in de rode leer? Uitten ze niet te veel twijfels bij de eenheidspartij? Waren ze potentieel ‘staatsvijandig’? Ook privé-informatie bracht ze in kaart: hobby’s, uitgaansleven, verhouding(en) met het ‘andere geslacht’…

Als beloning mocht Kahane in de herfst van 1978 de Duits-Duitse grens over om er een huwelijk bij te wonen. Al moest ze daar nadien ook over rapporteren. Ze noemde het gezelschap op het feest ‘overwegend politiek zeer rechts, reactionairen, ordinair en agressief.’ Maar ze merkte er ook een linkse dame uit West-Berlijn op. Die zou ze wel willen recupereren voor de Stasi, schreef ze.

In 1982 stopt de samenwerking met het ministerie voor Staatssicherheit. ‘Te veel stress,’ luidt de officiële boodschap. Het internettijdschrift Tichys Einblicknoemt haar ontslag een positief feit. Vele andere agenten bleven immers actief tot het bittere eind, zelfs na de val van de Muur. Ze bofte wel met het feit dat ze zelf niet vervolgd werd door DDR-instanties.

Vergangenheitsbewältigung

Hoe lang of hoe intensief ze met de Stasi meewerkte is op zich niet relevant. Wat wel relevant is, is dat ze haar verleden angstvallig geheim hield. Vergangenheitsbewältigung. Typisch voor Duitsland? Meestal speelt dat maar als het over het ‘nationale’ verleden gaat, of over de twaalf jaar van het nationaalsocialistische regime. Iets waar ‘rechts’ (doorgaans) over struikelt , ‘links’ (a priori) niet.

Pas in 2002 geeft ‘Victoria’ een inkijk had gegeven in haar DDR-verleden. Dat jaar solliciteert ze voor het ambt van ‘commissaris voor buitenlanders’ in Berlijn. Haar verleden zorgt voor een kleine rel in de hoofdstedelijke pers. Ze beweerde immers ‘niemand te hebben beschadigd’ en ze was de tel kwijt: toen beweerde ze zes jaar (i.p.v. acht) te hebben meegewerkt met de Stasi.

In 2004 publiceerde ze een autobiografie, waar ze één en ander verdoezelde. Ze zou iemand geholpen hebben over de Muur te vluchten. Tegen haar wil haar politieke officier hebben ontmoet. En onder druk gezet zijn om Stasi-informant te worden. Tot op vandaag blijft ze bij deze versie van het verhaal, ook al spreekt het dossier in het archief dat tegen. En weten we vandaag dat ze betaald werd voor haar informatie: haar Führungsoffizier voorzag haar van koffie, schnaps, sigarette, gebak en een gouden pen. En een premie van 200 mark. Ze mocht ook reizen, en contact onderhouden met ‘buitenlandse elementen’. Dat in tegenstelling tot de ‘gewone burgers’ van de socialistische dictatuur.

Slachtoffercomplex

Kahane wast op vandaag haar handen in onschuld. Ze was slachtoffer van het systeem, geen dader. Wie kritiek hierop geeft, wordt door haar stichting ‘rechts populistische en rechts extremistische karaktermoord’ verweten. Onder haar leiding werkt de Amadeu Antoniostichting vooral tegen (rechtse) hate speech.

Die stichting telt enkele belangrijke politici en opiniemakers, waaronder de voorzitter van de Duitse veiligheidsdienst uit Thüringen of de voormalige parlementsvoorzitter Wolfgang Thierse, die al in 2002 pleitte voor sz afschaffing van Stasi-screeningen. Ook bondskanselier Angela Merkel steunde een van de talrijke projecten van de stichting. Dat alles zorgde voor een verdrievoudiging van de subsidies op amper vijf jaar tijd.

De strijd tegen rechts wordt door de gevestigde machten belangrijker geacht dan de collaboratie van het gezicht van de stichting die rechts moet bestrijden. Dat die voorzitster bovendien liegt over haar verleden, maakt haar engagement minstens ongeloofwaardig. Stasi-expert Hubertus Knabe: ‘In plaats van democratisch engagement aan te moedigen, gaat nu het signaal uit, dat aanpassen aan en meewerken met een dictatuur voor de daders zonder gevolgen blijft.’