Terug van weggeweest: het wekelijkse schoolrapport

Begin deze zomer verscheen in de media een bericht dat ouders met kinderen en met de daarbij horende smartschool-app op hun smartphone met een zucht van opluchting hebben gelezen: Smartschool maakt komaf met een melding na élke toets. Gedaan dus met het nieuwste wiskunderesultaat van je zoon/dochter ontvangen terwijl je net bezig bent met je middaglunch of uitgebreid aan het avondmalen bent met het gezin waardoor het tot dan toe gezellig verlopen gesprek plotseling een andere richting uitgaat en je een paar minuten later met minstens één lege eetplaats zit.

Het is dan misschien wel geen dagelijkse kost, maar wel regelmatige kost.

Maar vanaf nu zullen de scholen dus via Smartschool alle resultaten kunnen bundelen en de ouders twee keer per week de resultaten kunnen doorsturen. Waarmee we dus zo ongeveer weer aansluiten bij de goede oude papieren traditie van vroeger: het wekelijkse rapport.

Vóór Smartschool werd je als ouder maar één keer per week blootgesteld aan de punten van je kind en dat was voor de meeste ouders meer dan voldoende. (Ik heb mijn ouders nooit horen verzuchten: ‘Wat hadden wij graag dagelijks een update gekregen van je punten.’) En als kind moest je maximaal één keer week de toorn van je ouders ondergaan als je eens een mindere week had. (We noemden dat toen nog niet ‘een mindere week’ maar wel ‘ik heb blijkbaar te weinig gestudeerd’ maar dat is nu onder jongeren een gangbare term op mindere resultaten te verklaren. ‘Niet ongerust worden, pa, was gewoon een mindere week.’)

Tradities

Wat we hier nu zien gebeuren bij Smartschool is wat we zo vaak zien met nieuwe technologieën: bij de introductie wordt het paradijs voorgeschoteld (‘Vanaf nu zul je onmiddellijk, realtime, de schoolresultaten van je kinderen vernemen’), om dan na een tijdje te merken dat onze eigen hersens niet mee willen of niet mee kunnen draaien in het paradijs dat de technologen ons hebben voorgeschoteld.

Tradities zijn dan ook niet voor niets tradities. Ze komen uit een ver verleden tot ons, hebben alle mogelijke hypes overleefd, zijn door tientallen generaties overboord gegooid en door een volgende generatie weer in de armen gesloten. Tradities die nu in het jaar 2022 nog tot ons komen zeggen eigenlijk tegen ons: ‘Gooi ons niet overboord want wij werken, ook al zullen jullie technologen het omgekeerde beweren’.

Neem nu bijvoorbeeld het wekelijkse schoolrapport. Wie gelooft er dat de Romeinen niet met een dagelijks puntensysteem geëxperimenteerd hebben? ‘Jongens, vergeet jullie papyrus niet mee te nemen naar huis om aan je ouders te tonen en breng ze morgen terug mee.’ De Romeinen zullen daar waarschijnlijk om dezelfde reden vanaf gestapt zijn als wij nu: omdat ze gewoon een paar keer in de week een rustig avondmaal wilden hebben met hun gezin.

Of klassikaal les volgen, nog zo’n traditie die volgens de technologen op zijn laatste benen loopt. Alsof de Egyptenaren nooit zullen hebben gezegd. ‘Jongens, we zijn van kleitabletten overgeschakeld op papyrus, vanaf nu gaan jullie vier dagen thuis werken en jullie komen nog één dag naar school.’ De Egyptenaren zullen daar ook snel op teruggekomen zijn. Ze zullen geen lockdown nodig gehad hebben om te achterhalen waarom klassikaal les volgen een traditie is en zal blijven.

Algoritme

En dan nu nog even een bruggetje naar de titel. Wat heeft Facebook, Instagram, Tiktok en andere sociale media hiermee te maken? Meer dan je zou denken. Deze sociale media doen hetzelfde als Smartschool tot nu toe deed: info pushen naar de gebruiker op de vaak meest onmogelijke momenten. Maar met dit groot, venijnig verschil: ze houden info achter om die later te bezorgen.

Dat gaat als volgt: iemand post een bericht/foto/video op sociale media en krijgt bijvoorbeeld onmiddellijk vijf hartjes (of duimpjes, smileys, maakt niet uit wat, alles met een fel kleurtje dat ons een gelukzalig shot dopamine geeft). Het algoritme van deze sociale media kan vervolgens beslissen om maar drie hartjes te tonen. Die twee andere hartjes bewaart het algoritme voor later, voor als de aandacht van diegene die het bericht gepost heeft begint te verslappen. Zo zal diegene die het bericht gepost heeft misschien ongelukkig zijn dat het na tien minuten nog maar drie hartjes heeft gekregen en ontgoocheld de smartphone naast zich neerleggen.

Maar dan komt het algoritme in actie. Het merkt dat de gebruiker niet langer actief is op de app. Om dit op te lossen lost het een nieuw hartje. De smartphone van de gebruiker licht op, samen met het gelukcentrum in zijn of haar hersens, en een paar seconden later zit de persoon weer op de app. Het algoritme houdt nu nog één hartje achter de hand, of misschien heeft ze al een aantal nieuwe hartjes weten te verzamelen, en ze zal deze hartjes stelselmatig lossen tot ze het gevoel heeft dat ze haar gebruiker net genoeg heeft uitgewrongen.

De logica achter dit algoritme is eenvoudig: oogbollen zijn advertentie-inkomsten en verdwenen oogbollen zijn dalende inkomsten. Dus moeten de oogbollen zo lang mogelijk hun aandacht op de app houden. En daartoe is alles gepermitteerd. Zo simpel werkt het businessmodel van sociale media waar wij onze kinderen aan laten blootstellen.

Nieuwe traditie

Wat Smartschool nu uit eigen beweging doet, daartoe zou de wetgever de sociale media heel eenvoudig kunnen dwingen. De hersens van onze kinderen zouden geen speelbal mogen zijn van een algoritme dat wij ouders niet kennen en waarvan we de gevolgen op langere termijn nog niet kunnen inschatten.

Het is dan ook geen toeval dat Chinese technologiereuzen sinds kort technische details over hun algoritme moeten overmaken aan de Chinese overheid.

Niet dat we in Europa met zijn allen China achterna moeten lopen, maar de wetgever hier zou heel simpel kunnen stellen dat als -16-jarigen een bericht posten dat ze de eerste 5 minuten alle hartjes onmiddellijk zouden moeten tonen om dan om het uur, om de twee uur, om de drie uur (afhankelijk van wat de democratie hier beslist) een status-update te geven van het aantal hartjes. Gedaan met eindeloos scrollen en refreshen om te zien of er nieuwe hartjes zijn. Gedaan met onze jeugd steeds naar hun app te lokken zonder reden.

En voor de jongeren die dit een al te gek idee vinden. Geloof me, er is op dit ogenblik nog niemand waarvan zijn laatste woorden op zijn sterfbed waren: ‘Ik heb van één iets spijt in mijn leven: ik heb te weinig geswiped, gescrolld, gerefreshed in mijn leven.’

Misschien dat die verdoemde smartphone die ons in het paradijs (sic) heeft gebracht dan toch geen nieuwe traditie gaat worden.