Uitzweten

Boos is ze, woedend zelfs, de Europese elite na de Brexit. En omdat woede voor dames en heren van stand ongepast is, zijn ze ook wel een tikje verdrietig; treurnis staat immers zoveel symphatieker dan razernij. Haiku-dichter Herman van Rompuy wordt er zelfs lyrisch van. Hij wordt bekropen door ‘een fysiek, bijna existentieel gevoel dat een wereld waarin we geloofd hebben, voorbijgaat’. De gewezen Europese paladijn kon zijn minachting voor de winnaars nauwelijks verbergen. Hij minimaliseerde het winnende kamp in Terzake tot ‘een zeer kleine meerderheid, een zéér kleine meerderheid’. De Britten hoeven wat hem betreft ook niet te rekenen op enige tegemoetkoming: ‘Zij zijn zij en wij zijn wij.’ Wie het CD&V-motto ‘waar een wij is, is een weg’ niet ter harte neemt, moet niet vragen om clementie. Geen genade voor wie het Europese bouwsel aan diggelen heeft geslagen.

Het sociale profiel van de leavers was ook snel geschetst. Die ruim 17,4 miljoen anti-EU-stemmers zijn niets anders dan bejaarde, ongeletterde boerenpummels, die vanuit hun buik hebben gestemd voor iets waarvan ze geen verstand hadden. Die verwende oudjes, die zelf 40 Gouden Jaren onder EU-vlag achter de rug hebben, gingen in tegen de belangen van hun kinderen en kleinkinderen, die zelf wel massaal voor remain kozen. In het beste geval werden ze misleid door de welbespraakte rijkeluiszoon Boris Johnson, die zelf alleen maar zijn eigen politieke toekomst op het oog heeft. BoJo, die de ochtend na het referendum bij het verlaten van zijn huis werd uitgejouwd door teleurgestelde kiezers, zullen alle banbliksems worst wezen. De gewezen lord mayor of London stak zijn handen in zijn zakken, trok de kop tussen de schouders en stapte gedecideerd naar zijn auto. Hij heeft zijn koers uitgezet met als bestemming het leiderschap van de Tories en het premierschap.

De reacties van de Europese elite getuigen niet van een hoog democratisch gehalte. Een gewone meerderheid was volgens Herman van Rompuy bij een dergelijke existentiële keuze ongepast, het had minstens een tweederde meerderheid moeten zijn. Belgische politici hebben verstand van het blokkeren van meningen. Onze grondwet is aan alle kanten vergrendeld door bijzondere meerderheden, waardoor de Vlaamse meerderheid zelfs geen meerderheid meer is. Meer zelfs, volgens Van Rompuy had dit Brexitreferendum nooit mogen plaatshebben. Hij staat met dat standpunt niet alleen. Karel De Gucht is van mening dat referenda goed zijn voor demagogen en dictators. Pak aan, Zwitserland! Slapende honden mag men immers niet wakker maken. België, dat met de Koningskwestie bijzonder slechte ervaringen heeft met een referendum, heeft zijn bevolking nog nooit inspraak gegund in de Europese besluitvorming. Goed wetende dat het gevaar voor afwijzing zeer reëel is. De Europese politiek is er bij de Belgen altijd doorgeramd, zonder mogelijkheid tot tegenspraak. Het wegstemmen van Europese verdragen, zoals in Nederland, Frankrijk, Denemarken, zal ons niet overkomen. Een Bexit behoort al helemaal niet tot de mogelijkheden. Daarvoor is onze politieke elite te nauw verweven met de Europese instellingen. Wij zijn modelleerlingen in de Europese klas en genieten bovendien volop van de aanwezigheid van de Europese burocratie op vaderlandse bodem.

Stel dat de uitslag omgekeerd geweest was, met een even nipte overwinning voor het remain-kamp. Dan zou de Europese elite zich uitgeput hebben in lofzangen op het gezond verstand. Naughty boy David Cameron zou van de andere premiers hoogstens een kneepje in de wang hebben gekregen om zoveel roekeloosheid, en vervolgens zouden de dames en heren zijn overgegaan tot de orde der dingen. Het is anders uitgedraaid en nu blijkt dat ze in Brussel zelfs geen plan B klaar hebben. Als het van Juncker afhangt – de commissievoorzitter die hoe langer hoe onzichtbaarder wordt – moet de scheiding zo snel mogelijk voltrokken worden. En niet binnen twee jaar zoals Boris Johnson het wil. De Europese founding fathers willen een ‘soepeler’ Europa, maar wat dat inhoudt, weten ze zelf niet. Brussel wil zich flexibeler opstellen, al was het maar om nog meer exits te voorkomen, want het ongenoegen over het EU-beleid is ook op het continent groot en wordt politiek vertaald door partijen die zonder uitzondering het label extreem-rechts opgeplakt krijgen. Het liberale boegbeeld Guy Verhofstadt wil meteen een grote sprong voorwaarts. Hij droomt hardop van een federaal Europa, met een volwaardige regering, een echt parlement en een heus leger. Desnoods alleen met een handvol landen die nog ‘goesting’ hebben. De immer voluntaristische Gentenaar houdt zijn dromen voor werkelijkheid. Geen enkel groot Europees land is bereid zijn soevereiniteit op te geven zoals hij dat wenst. Er is op dit ogenblik totaal geen draagvlak voor nog meer politieke integratie. Zijn partijgenoot Karel de Gucht heeft dat al lang ingezien en zegt in De Tijd: ‘Pleiten voor een grote sprong voorwaarts in het Europese project – zoals sommigen doen – werkt niet. Zo creëer je meer problemen.’

De oplossing voor de Europese crisis is volgens De Gucht even geniaal als simpel: we moeten ze gewoon uitzweten. Als betrof het een griepje. Terwijl de EU-top in de sauna zit, moet ze nadenken over projecten die alle EU-onderdanen voordeel bieden en die alleen supranationaal gelanceerd kunnen worden. Er wordt vaag gesproken over een digitaal Europa, maar of daarmee de anti-Europese stemming te keren valt? De oud-EU-commissaris geeft toe dat het niet makkelijk wordt.

Ook Herman van Rompuy ziet in De Standaard een sprong naar de ‘Verenigde Staten van Europa’ niet zitten. De gewezen voorzitter van de Europese Raad hoort al vijf jaar pleiten voor een nieuwe verhaallijn, maar veel concreets is hem nog niet ter ore gekomen.

Het failliet van Europa is volgens Van Rompuy, en verlichte geesten als Geert Mak, in de eerste plaats te wijten aan de democratische crisis in de natiestaten, waar het vertrouwen in de regeringen op een absoluut dieptepunt zit. De politici die dat zeggen, gaan nogal gemakkelijk voorbij aan het feit dat net zij die gecontesteerde nationale politiek de voorbije decennia vorm hebben gegeven. In alle landen proberen nieuwe politieke bewegingen, van uiterst links tot uiterst rechts, het groeiende ongenoegen te recupereren, met toenemend succes. De Europese elite staat erbij en kijkt ernaar. Als er Europees weinig beweegt, is dat volgens Van Rompuy te wijten aan een gebrek aan initiatief vanwege Duitsland en Frankrijk. In Duitsland dreigt de christendemocratische CDU uiteen te vallen wegens een totaal verschillende visie op de migratie, waarop ook haar socialistische regeringspartner geen antwoord heeft. Frankrijk wordt dan weer geleid door een zwakke president, die zelfs binnen zijn eigen regering een jonge, ambitieuze minister heeft zitten die voor eigen rekening rijdt.

Maar hoe beroerd de situatie ook is, volgens Herman van Rompuy is het enige antwoord op de crisis méér Europa, met of tegen de zin van de Europeanen. Het ei van Columbus is een Europees beleid dat de burgers enerzijds het veilige gevoel geeft dat ze behoren tot een groter, beschermend geheel en hen anderzijds de illusie laat dat ze hun identiteit niet verliezen in die melting pot. Geert Mak zegt in De Tijd: ‘Het gaat om het gevoel ergens bij te horen. De mensen snakken daarnaar.’ August Vermeylen wist dat al lang voor er van de EU sprake was: je moet eerst Vlaming zijn voor je Europeër kunt worden.

Foto: (c) The Spectator