Voorrang voor gevaccineerden?

Moraalfilosoof Patrick Loobuyck van de Universiteit Antwerpen lanceerde een voorstel in Gazet Van Antwerpen om ongevaccineerden te verplichten zich aan te bieden in vaccinatiecentra voor een informatiesessie. Wie dan nog de prik weigert, zou moeten tekenen op de hoogte te zijn van de gevolgen van de weigering, en ‘misschien ook dat ze in een noodsituatie als coronapatiënt geen voorrang zullen krijgen op mensen die wel gevaccineerd zijn.’

Scherper en strenger

Het taalgebruik over de pandemie wordt steeds scherper en de voorgestelde maatregelen worden strenger. Zorgmedewerkers zoals ikzelf zullen verplicht worden de beslissingen van de overheid uit te voeren. Ik wil als antwoord op het voorstel van meneer Loobuyck dan ook enkele bedenkingen maken. Net zoals in de samenleving is er ook bij zorgpersoneel een scherpe tweedeling. Sommigen vinden dat de overheidsdwang niet ver genoeg kan gaan, anderen (disclaimer: zoals ikzelf) houden meer aan individuele vrijheid.

Het voorstel van meneer Loobuyck gaat in de eerste plaats over informeren. Het is een goedbedoelde manier om onze schaarse zorgmiddelen te rantsoeneren. Dit leidt tot de volgende vragen: Waarom is er schaarste? Wie moet het slachtoffer worden van de rantsoenering? En hoe kan je hier als zorgmedewerker mee omgaan?

Schaarste

Dé grote pacemaker van alle maatregelen is de bezettingsgraad van bedden op diensten met intensieve zorg. Dreigen die vol te liggen, dan moet heel het land worden platgelegd. Waarom is de capaciteit van deze bedden niet significant verhoogd sinds het begin van de pandemie? Omdat de overheid blijkbaar graag andere dingen met uw geld doet. Het is echter interessant hoe de meeste media de bovengrens van onze zorgcapaciteit zien als een soort natuurwet, waar wij mensen geen enkele invloed op hebben.

Heel West-Europa werkt met een systeem van socialistische gezondheidszorg. De staat neemt uw geld via belastingen en belooft in ruil via sterk gereguleerde terugbetalingen of rechtstreekse investeringen de best mogelijke gezondheidszorg. De vraag naar zorg is echter vrijwel eindeloos, de middelen beperkt. Zelfs met onze immense belastingdruk. Ik kan u als zorgverstrekker bevestigen dat ook in het rijke Westen regelmatig kosten-baten analyses moeten gemaakt worden.

Knelpuntberoepen

Regelmatig horen we over tekorten in de ‘knelpuntberoepen’ in de zorg. Het is een economische wet dat als het uurloon stijgt, de kwantiteit van aangeboden arbeid ook stijgt. Het is voornamelijk de overheid die ook hier aan de stuurknuppel zit. Als er tekorten zijn, is zij dan ook verantwoordelijk.

Het is voor zorgverstrekkers frustrerend dat zogenaamde ‘minder dringende’ onderzoeken en ingrepen moeten worden uitgesteld bij een opflakkering van het virus. Dit kan enorme gevolgen hebben voor patiënten, die wachten op bijvoorbeeld knieprothesen of diagnostische onderzoeken. Het is belangrijk om te beseffen dat die ondercapaciteit op crisismomenten deels berust op de keuze om te investeren in andere sectoren dan de gezondheidszorg. De schaarste is geen natuurfenomeen.

Rantsoenering

Rantsoenering bij schaarste kan op drie manieren. De eerste is marktwerking: de vraag doet de prijs stijgen. Dat is op dit moment cultureel en politiek onmogelijk in de gezondheidszorg. Hoewel er veel voor te zeggen valt. De tweede manier is wachtlijsten. Iets wat meer en meer voorkomt in de zorg, maar natuurlijk bij acute ademnood door een respiratoir virus niet van toepassing is. De derde optie is een politieke keuze: de gemeenschap kiest wie zorg krijgt en wie niet. De manier waarop dit gebeurt hangt af van de heersende waarden in de samenleving.

Meneer Loobuyck wil mensen informeren over het vaccin en over het feit dat het weigeren van een vaccin eventueel kan leiden tot het afstaan van voorrang in de zorg. Of dit dan moet gebeuren op bevel van de autoriteiten aan de hand van de weigering en de handtekening, of eerder op organische wijze doordat de verantwoordelijke artsen nu eenmaal selectiecriteria nodig hebben, verduidelijkt hij niet.

Consequenties

Dat het weigeren van een vaccin consequenties moet hebben is een mening die ik meer en meer hoor. Ook van personeel in ziekenhuizen. De mensen die met Covid-19 lang intensieve zorg nodig hebben zijn echter vaak obesen, rokers en ouderen. Die eerste twee groepen veroorzaken dus schaarste in de gezondheidszorg door hun vrije keuze om ongezond te leven.

Een gevaccineerde, zwaar obese kettingroker heeft nog steeds een groter risico op complicaties van een Covid-19 infectie dan een ongevaccineerde, jonge sportieveling. Niemand wordt verplicht om teveel te eten of te roken. Als er dan toch gerantsoeneerd moet worden, waarom moeten de belangrijkste risicogroepen dan genegeerd worden? Dit opent natuurlijk de spreekwoordelijke doos van Pandora. Maar, het is wel eerlijker dan enkel de ‘vaccinweigeraars’ in het algemeen als grote boosdoeners af te schilderen bij het ontstaan van de schaarste. Wat in de media vaak gebeurt.

Zorgverstrekkers en vaccinatieplicht

Een arts werkt voor een patiënt, niet voor de overheid. Zo was het toch toen ik mijn opleiding volgde. Wat betreft de coronavaccinaties betekent dit dat een arts voor elke patiënt een individuele en eerlijke risico-analyse moet maken. Dit is natuurlijk moeilijk, aangezien de vaccins versneld zijn goedgekeurd zonder de gebruikelijke, lange studieperiode voor nieuwe medicatie. Niettemin is het voor risicogroepen duidelijk een goede keuze om je te laten vaccineren, op basis van de data die we nu hebben.

Bij andere groepen zoals jonge mensen en kinderen moet men het risico van onaangename (hoewel zelden ernstige) nevenwerkingen van vaccinatie afwegen. Dat tegenover het kleine risico van een ernstig verloop van de ziekte zelf, de mogelijke gevolgen op lange termijn van het vaccin (die onwaarschijnlijk zijn, maar nog onbekend) en de potentiële bescherming van de naasten. Dat die afweging op dit ogenblik vrijwel altijd in het voordeel van vaccinatie zal uitdraaien is niet het punt. Wel dat medisch advies geen bureaucratische procedure is.

Wat betreft de genezen patiënten (en zo zijn er intussen velen) met natuurlijke immuniteit is het nog niet duidelijk wat de voordelen en nadelen zijn van vaccinaties op lange termijn. Hoewel het aantrekkelijk lijkt om ons blind te staren op cijfers zoals de volledige vaccinatiegraad, schuilen achter al die cijfers natuurlijk individuele patiënten die van hun arts eerlijke informatie moeten krijgen over hun individuele situatie. Ik hoop dat we met goede informatie mensen kunnen overtuigen, niet met dwang die trouwens ook contraproductief kan werken door patiënten nog meer schrik aan te jagen.

Conclusie

Het voorstel van meneer Loobuyck lijkt me een goed begin van een discussie rond rantsoenering van de zorg. Het is een discussie die op ons afkomt, ook zonder coronapandemie. Maar een systeem waarbij specifiek en vooral ongevaccineerden hun plaats in de zorg moeten afstaan, lijkt mij ongepast om de bovenstaande redenen.

Ook is het verhogen van het aantal gevaccineerden via directe of indirecte staatsdwang geen keuze die licht mag worden gemaakt, zeker bij patiënten die niet behoren tot belangrijke risicogroepen. De overheid meer macht geven over onze gezondheid is een tweesnijdend zwaard. Ik hoop dat de collega’s die dergelijke maatregelen steunen beseffen welke deuren ze hiermee openen.