Van het Catalaanse front veel nieuws (1)

Of ik niet wou deelnemen aan een internationaal colloquium georganiseerd door Òmnium Cultural naar aanleiding van La Diada?, de nationale feestdag van Catalonië (11 september)? Daar moest ik niet lang over nadenken. We waren met dertig academici van over de hele wereld te gast bij Òmnium. Dat alleen al illustreert de immense organisatiekracht van de Catalaanse onafhankelijkheidsbeweging. Tegelijkertijd met een miljoenen-evenement als de Via LLiure nog even een druk programma uitwerken voor dertig wetenschappers en dat perfect laten verlopen? Geen enkel probleem. 

De bedoeling was om in kringen van academici en opiniemakers enige goodwill te creëren voor de Catalaanse zaak. Wat mij betreft was dat weggegooid geld omdat deze goodwill reeds ruimschoots aanwezig was. Maar ik merkte wel dat ook andere deelnemers geleidelijk aan in de ban geraakten van de fascinerende gebeurtenissen in Catalonië. 

In een nogal hels tempo hadden wij ontmoetingen met zowel wetenschappers als vertegenwoordigers van alle mogelijke politieke en sociale organisaties: het hele spectrum van pro-Catalaanse verenigingen, vakbonden, werkgeversorganisaties, politieke partijen, de regering… (pro-Spaanse verenigingen waren ook uitgenodigd maar stuurden hun kat).

Via Lliure

Het hoogtepunt van de driedaagse was de Via Lliure op vrijdag. We mochten kiezen tussen het observeren van de manifestatie of eraan deelnemen. Voor mij een gemakkelijke keuze. Maar ook bijna alle collega’s kozen ervoor om te participeren. Het was de eerste keer dat ik zo een giga-manifestatie bijwoonde. En dat is toch wel een overweldigende ervaring. De enormiteit van het gebeuren is nauwelijks te bevatten. Wij mogen als ’VIP’s’ helemaal vooraan staan, vlak vóór het hoofdpodium. Maar om daar te geraken moeten we eerst de Meridiana oversteken (de breedste centrale laan van Barcelona) en ons op een nogal benauwende wijze door de dicht opeengepakte massa wurmen. En die massa, die strekt zich uit over een afstand van 5,2 kilometer. Volgens de politie (die naar verluidt de opdracht had gekregen om een zo laag mogelijk cijfer te noemen) waren er 1,4 miljoen deelnemers, volgens de organisatoren 2 miljoen. Neem een IJzerbedevaart uit de jaren tachtig, vermenigvuldig met honderd, en je bekomt de Via Lliure. Of zoals een collega uit Letland het zei: ‘achter mij staat de volledige bevolking van mijn land’. 

Op een videoscherm zien we de gele pijl naderen, die de nieuwe republiek symboliseert. Bekeken vanuit de lucht lijkt het wel alsof er een nieuwe rivier door Barcelona stroomt, een rivier van kleuren. Alhoewel de atleten die de pijl dragen er een redelijk tempo op nahouden duurt het een eeuwigheid vooraleer die aan het podium arriveert. Dat het bijna zover is horen we aan het geluid van de vijf helikopters die de pijl vergezellen en het oorverdovende gejuich van de massa. Als de pijl uiteindelijk zijn doel bereikt heft het koor een speciaal gecomponeerde hymne aan. Onvergetelijk.

Escapisme

Zeker, het is aangenaam vertoeven te midden van twee miljoen Catalaanse separatisten. Je zou er bijna high van worden. Maar dan denk ik: zo moet KPB-voorzitter Louis Van Geyt zich ook gevoeld hebben toen hij in de jaren zeventig te gast was op de 1 meivieringen van de Sovjet-Unie: mainstream in Moskou, marginaal in eigen land. Naar Catalonië trekken is eigenlijk een vorm van escapisme. Het is in Vlaanderen dat het moet gebeuren. Een paar flaminganten op La Diada, dat maakt voor de Catalanen geen verschil uit. Dat is een druppel in de zee. Het omgekeerde is helaas wel waar: het waren de Catalanen die in 2014 de door de Vlaamse Volksbeweging (VVB) georganiseerde ICEC-manifestatie in Brussel hebben gered van de zieligheid.

Marketinglessen

Maar we kunnen wel wat leren van de Catalanen, toch? Doorgaans denkt men dan in de eerste plaats aan de marketing-machine achter de Catalaanse onafhankelijkheidsstrijd. Wij mochten even in de interne keuken kijken daarvan op het hoofdkwartier van Ara és L’Hora. En dat was voor mij toch wel een les in bescheidenheid. In het indrukwekkende callcenter, met meer dan honderd computerschermen, kregen we een uiteenzetting van twee politicologen over de marketingstrategie van het ja-kamp. Men werkt hier met uit de Verenigde Staten overgewaaide technieken van micro-targeting, die voor het eerst op grote schaal zijn gebruikt in de Obama-campagne. Van letterlijk elke straat in Barcelona heeft men het politieke en sociale profiel in kaart gebracht, zodat men met gerichte boodschappen kan werken. Met andere woorden, armere buurten krijgen andere argumenten pro onafhankelijkheid te horen dan rijkere. En deze immense onderneming wordt louter gefinancierd op basis van crowdfunding.

Maar de IT-operaties van Ara és L’Hora krijgen voortdurend af te rekenen met aanvallen van hackers. Die aanvallen zijn zo systematisch en zo gesofisticeerd dat ze wel afkomstig moeten zijn van de Spaanse geheime diensten. Of hoe de vuile oorlog die Madrid voert ook een cyberwar is.

Pestgedrag

Toch mag het belang van die marketing ook niet worden overschat. Professor Jordi Muñoz van de Universiteit van Barcelona presenteerde ons de resultaten van zijn onderzoek naar de evolutie van de publieke opinie over onafhankelijkheid. Hij komt tot de conclusie dat de mobilisatie door de beweging niet de cruciale verklaring is voor de enorme stijging van het aantal independentisten de voorbije vijf jaar. Ook economische factoren zijn slechts van ondergeschikt belang. Het is de onverzoenlijke houding van de Spaanse regering die van de Catalanen separatisten maakt. Het is het voortdurende pestgedrag door Madrid dat de Catalanen radicaliseert, het schrijnende onvermogen van alle Spaanse partijen om zich ook maar enigszins in te leven in de Catalaanse bekommernissen. Hierdoor is er een kritische massa van anti-Spaanse frustratie ontstaan die door de Catalaanse beweging met succes is gekanaliseerd richting onafhankelijkheid.

De kloof

Die analyse werd ook gedeeld door Liz Castro, de Catalaans-Amerikaanse die verantwoordelijkheid is voor de internationale betrekkingen van de onafhankelijkheidsbeweging. Zij sprak op de Via Lliure de indrukwekkende ‘boodschap tot de wereld’ uit (Had ze misschien Obama’s speechwriter ingehuurd, vroeg ik haar. Nee, het was grotendeels haar eigen werk). Liz Castro is ongelooflijk gedreven en geeft ook blijk van een scherp strategisch inzicht. Een onafhankelijkheidsbeweging kan maar slagen als er een kritisch niveau van vervreemding wordt bereikt tussen de bevolking en het nationale niveau. ‘In order for it to get better, it first has to get worse’, zei ze me. Zo is het een godsgeschenk voor het ja-kamp dat de Spaanse minister van Defensie vorige week alludeerde op een mogelijke militaire interventie in Catalonië. Net zoals ze de Spaanse pers op hun beide knieën mogen danken voor de dagelijkse stroom van hatelijkheden die ze naar hun hoofd geslingerd krijgen. 

Het laatste wat een onafhankelijkheidsbeweging dus moet doen is het verkleinen van de kloof met het centrale niveau. Hoe meer de mensen het (valse) gevoel krijgen dat de centrale regering ook ‘hun’ regering is, hoe lager de steun voor onafhankelijkheid. Geen wonder dus dat de steun voor Vlaamse onafhankelijkheid vandaag marginaler is dan ooit, dankzij de N-VA. Die partij zal echter antwoorden dat haar strategie er precies in bestaat om een soortgelijke vervreemding te creëren tussen Wallonië en het centrale niveau, in de hoop dat de Walen dan massaal voor onafhankelijkheid zullen kiezen. 

Als dat zo is, dan moet de N-VA inderdaad niet in de leer gaan in Barcelona, maar wel in Madrid. Daar kan premier Mariano Rajoy de partij haarfijn uitleggen hoe de centrale regering een volk naar onafhankelijkheid kan drijven. Alleen is het twijfelachtig of de N-VA de lessen van Rajoy ooit in de praktijk zal kunnen brengen in de Belgische regering. 

Morgen in deel 2: zal het ja-kamp écht de onafhankelijkheid uitroepen als het op 27 september een absolute zetelmeerderheid haalt, zoals alle peilingen laten uitschijnen? Ik had de gelegenheid om verschillende Catalaanse politici hierover aan de tand te voelen.

Foto: Liz Castro tijdens de slotspeech op 11 september. (c) Vilaweb.cat