Systeem Zwitserland onder druk na verkiezingen

De twee groene partijen haalden in Zwitserland een landslide. Tezamen wonnen ze 26 zetels op 200. Toch lijkt de zetels verliezende CVP kingmaker. De christendemocraten liggen in het midden van het bed en beslissen over de meerderheid. Als het Zwitserse systeem het volhoudt, tenminste.

Afgelopen zondag konden de Zwitsers hun Nationalrat samenstellen. 45 procent van de kiezers kwam opdagen, ongeveer 4,4 procent minder dan in 2015. Het thema bij uitstek in de campagne was het klimaat.

Groen Links en Groen Rechts

In onze media lazen we dat de groenen de winnaar zijn. Maar het is toch altijd wat genuanceerder. Net als in Duitsland, zijn er in Zwitserland twee groene partijen. De Grüne staan links van de klassieke sociaaldemocratische SP, die stevig verloor. Alvast de Neue Zürcher Zeitungspreekt van communicerende vaten. Want de winst van Groen is vooral gemaakt op conto van de SP. De sociaaldemocraten halen — zoals elders in West-Europa — hun slechtste score ooit.

Daarnaast is er de Groen-Liberale Partij, die het eveneens goed deed in de verkiezingen. Haar groei is relatief niet zo sterk als die van de socialistische Grünen, maar de jonge partij zou voortaan een rol van betekenis kunnen spelen.

In buitenlandse media worden beide partijen gemakshalve op dezelfde – groene – hoop gegooid. Maar het zijn wel degelijk twee verschillende partijen, met een eigen DNA en een eigen politiek programma. De linkse Groenen kiezen voor veel meer staatsingrijpen en verboden, waar de Groene Liberalen meer inzetten op ondernemingsvriendelijke politiek en technische ontwikkeling. We zien ook dat de Groene Partij Zwitserland (GPS) in heel Zwitserland – in elke taalregio – erop vooruitgaat, waar de Grünliberale Partei eerder in de Duitstalige regio’s scoort.

SWI swissinfo.ch

Groen-Liberale Partij

SWI swissinfo.ch

Groene Partij Zwitserland

Trado’s verliezen

Traditionele partijen als de christendemocratische CVP, de sociaaldemocratische SP en de (Duitstalige) conservatieve BDP bijten allen in het zand. Ook de liberale FDP boert achteruit. Die partij had eveneens sterk ingezet op een groen programma, maar kwam daar allicht te laat mee. Tezamen halen ze geen 70% van de stemmen meer, waar dat doorgaans 80% was.

Hoewel alle traditionele partijen slonken, blijft de rechts-populistische SVP, ondanks achteruitgang, met kop en schouders boven de andere uitsteken. SP, FDP, Grüne en CVP komen daarachter, en liggen niet meer zo ver uit elkaar. De gelijkenis met Vlaanderen is snel gemaakt.

Vrouwelijker en linkser

Sinds zondag is de Nationalrat niet enkel groener, maar ook vrouwelijker geworden in vergelijking met de vorige samenstelling. Meer dan 40% van de zitjes (85) gaan naar vrouwen, dat is een dikke tien procentpunt meer. Waarnemers verwachten daardoor een wijziging in de standpunten van de partijen over wapenbezit en Defensie.

Hoewel kranten de groene golf links bestempelen, neutraliseren de ‘polen’, zoals dat in Zwitserland heet, elkaar. De SVP verliest evenveel zetels (12) als Groen-Rood (13) er wint. De conservatieven – een voornamelijk Duitstalige afsplitsing van de SCP – verliezen sterk (van 7 naar 3 zetels). Die laatste is nu te klein om nog een eigen fractie te vormen. De Groen-Liberalen ‘links’ noemen, is te kort door de bocht. Ze noemt zichzelf een middenpartij, en is aangesloten bij de liberale ALDE-partij.

Confederale democratie

Zwitersland kent een tweekamersysteem. In de Nationalrat zitten de gekozenen vanuit alle 26 kantons, volgens een evenredig systeem verkozen. Het grote kanton Zürich bijvoorbeeld telt 35 zetels. Het ‘stichtend’ kanton Uri bijvoorbeeld, heeft er maar één zetel. Daarnaast is er een ‘senaat’ met twee vertegenwoordigers voor elk kanton. Die Ständerat telt 46 zetels en is afgelopen zondag eveneens opnieuw samengesteld, maar slechts voor de helft. Ook daar zien we dezelfde electorale verschuiving als in de ‘kamer’.

Federale regering

Hoewel het land zich een confederatie noemt, een Eedgenootschap, vertoont Zwitserland meer federale kenmerken dan confederale. Het is een uniek systeem, dat vooral door zijn regeringssamenstelling apart is.

De regering bestaat immers uit de vier grootste partijen, volgens het systeem 2-2-2-1, waarbij middenpartij CVP één minister heeft. Elke vier jaar krijgt een partij de premier volgens een rotatiesysteem. Dat systeem staat nu onder druk, nu de linkse Groenen groter geworden zijn dan de klassieke CVP, die uit het systeem dreigt te vallen. Al merkt Michael Schoenenberger in de NZZ op dat eerder FDP, met twee zetels in de regering, is oververtegenwoordigd en daar moet aan worden gesleuteld.

Met de groei van de linkse Groenen, valt voor dat laatste wel iets te zeggen. Het centrum is naar links verschoven op 20 oktober, maar in de federale regering zouden de twee rechtse partijen SVP en FDP nog de meerderheid hebben. Het staat als een tang op een varken, maar toch roepen de Grüne nog niet al te luid naar deelname in de Bundesrat. En de rode broeders van de SP staan niet te springen om aan ‘het systeem’ te morrelen. Meer nog dan de Grünen zijn de Groen-Liberalen er voorstander van het systeem om te gooien.

Meerderheden

Ondanks dat aparte systeem, heeft elke regering – ook al is ze dan deels proportioneel samengesteld – een meerderheid nodig in het parlement. Daar liggen nu meerder opties open, waarbij telkens de CVP de beslissende rol heeft.

De christendemocraten kunnen vanouds met SP of met FDP een meerderheid sluiten. Maar voor het eerst sinds lang is er ook een centrumlinkse meerderheid mogelijk. Ook de Groene Liberalen liggen midden in het bed, maar door haar grotere getalsterkte zal de CVP de spelverdeler worden. Met de Groene Liberalen en zonder de CVP valt er immers in de Senaat geen meerderheid te vormen. Ook daar kan de CVP het makkelijk op een akkoord gooien met SP of FDP.

Een tegen allen

Ondanks die grote Groene golf, is de kans dus groot dat er klassieke meerderheden worden gevormd. Zelfs mochten de Grüne de rol van de CVP overnemen in de federale regering, dan verandert er nog niet veel. De regering moet immers meerderheden vinden in beide kamers om een beleid uit te stippelen.

Bovendien brengt dit de rechts-populistische SVP (in het Frans: Union démocratique du Centre) in haar geliefde voorkeurspositie: één tegen allen. De partij is EU-kritisch, de rechtse speler als het op immigratie en asiel aankomt, en kan nu ook op het vlak van klimaat een luide keel opzetten. Want alle andere partijen zullen wél rekening houden met de groene golf. De SVP zal — zeker nu ze zo verloren heeft — haar stekels opzetten en al snel de verkiezingen van 2023 voorbereiden.

Kleintjes eren

Tot slot zijn er nog de kleine partijen. Met drie zetels (+1) is de Evangelische Volkspartij een vaste waarde. Een meer conservatief-religieuze, confederalistische partij is de EDU, die nu voor het eerst in het nationaal parlement komt. De Italiaanse Lega verliest één zetel. De communisten blijven op één zetel steken, net als de links-socialisten. Die partijen spelen geen enkele rol van betekenis in het nationale parlement. Nu de burgerlijk-conservatieven geen eigen fractie meer kunnen vormen, want slechts drie zetels tellen, voegen ze zich evenzeer bij de kleintjes. Die tellen voortaan 10 zetels in totaal (0,5%).

En nu?

Meer nog dan ideologische compromissen sluiten, staat Zwitersland voor twee uitdagingen. Kiest de CVP – die in de Senaat de grootste partij is – voor een meerderheid langs rechts of langs links? En veel belangrijker: moet de aloude samenstelling van de regering, de Bundesrat, op de schop? En in welke zin? Moeten de liberalen een zetel inleveren want oververtegenwoordigd, of moet de CVP eruit? Die laatste partij vertegenwoordigt het ‘midden’; de Grünen hebben die nodig om in de regering de rechtse meerderheid te breken. Voor het eerst sinds lang wacht Zwitserland een heuse discussie over zijn staatsinstellingen en politieke tradities.