Verkozen raken is maar het begin

Op Vlaams niveau is er nu een regeerakkoord, en nog wel een van 300 pagina’s. Regeren vereist niet alleen keuzes maar ook resultaten, en dus verwacht je in zo’n lijvig regeerakkoord doelstellingen voor de relevante beleidsdomeinen. Itinera stelde in het recente boek “Plan voor het land” goed bestuur centraal, en riep op tot duidelijke doelstellingen. Een goede methode is om ambities te formuleren, de weg ernaartoe uit te stippelen, en duidelijk te maken hoe men de resultaten zal meten en evalueren.

Duidelijke doelstellingen

Voor een document van 300 pagina’s staan er echter minder concrete doelstellingen in dan we mochten hopen. En waar ze er toch zijn, blijft soms onduidelijk hoe men ze denkt te realiseren. Althans is er weinig klaarheid over de middelen die men zal inzetten.
Inzake onderwijs worden wel een aantal belangrijke keuzes aangekondigd zoals het gebruik van gestandaardiseerde proeven die net- en koepeloverschrijdend zijn. Verder wordt er op een aantal punten afgestapt van eerdere pistes zoals het M-decreet en de brede eerste graad.[1]

Typisch bijvoorbeeld zijn zinsneden als: ‘het groeipakket, het nieuwe systeem van kinderbijslag…efficiënter organiseren.’ Wat er precies zal gebeuren en met welk concreet doel, blijft in het midden. Terwijl er in de vorige legislatuur concrete doelstellingen waren om de kinderarmoede terug te dringen, vinden we nu geen cijfers meer terug. Positief inzake armoedebeleid is wel dat men sociale voordelen eerder op basis van het inkomen dan op basis van het statuut zal toekennen, om zo de werkloosheidsval te verminderen.

Arbeidsmarkt

Hier vinden we enkele van de meest concrete doelstellingen terug. Naast een werkzaamheidsgraad van 80%, ambieert men dat elke werkzoekende binnen de 2 maanden wordt gescreend; niet-zelfredzame uitkeringsgerechtigde werkzoekenden zouden binnen de 3 maanden instappen in een bindend traject rond opleiding, werkervaring of sollicitaties; elke werkzoekende die niet actief zoekt en afspraken nakomt kan gesanctioneerd worden; elke leefloongerechtigde dient een traject op maat te volgen; en elke nieuwkomer hoort zich binnen de 2 maanden na de start van het inburgeringstraject aan te melden bij de VDAB. Een dergelijk aanklampend arbeidsmarktbeleid zal zeker nodig zijn wil men die 80% halen. Concreet zullen ook de activiteiten van de VDAB worden gescreend wat inderdaad belangrijk is om tot een performantere werking te komen.

Klimaatbeleid

Het regeerakkoord onderschrijft de zeer ambitieuze 80% CO2-emissiereductiedoelstelling tegen 2050 maar met de voorziene maatregelen lukt dat niet. Zo praten we al van vóór 1990 over de modal shift maar van een succesverhaal is geen sprake. De bijdrage van economische instrumenten zoals rekeningrijden werden eruit gegooid. Wel moeten de openbare vervoersmaatschappijen zich meer vraag-gestuurd organiseren om bij te dragen aan de energietransitie. Dit kan alleen door een sterke expansie van het aanbod, in functie van de behoefte aan mobiliteit die in ons land amper gemeten wordt. De Vlaamse regering maakt geen melding van een beleidsevaluatie maar houdt wel vast aan de beproefde recepten waarvan de effecten dikwijls tegenvallen.

Het regeerakkoord vermeldt het oprichten van ‘een industrieforum waar de minister-president en de inhoudelijk bevoegde ministers halfjaarlijks het industrieel beleid overleggen met de belangrijkste industriële sectororganisaties’. Itinera stelde eerder een efficiënt industrieel overlegplatform voor. Cruciaal is dat dit gebruikt wordt om tot een strategische visie te komen op basis van de input van alle betrokkenen, waarbij het belang van de nationale industrie en de maatschappelijke uitdagingen vooropstaan. Bij de uitwerking van een visie hoort expertise aan bod te komen en hoort de klemtoon niet te liggen op kortetermijnbelangen en het verdelen van de koek, maar dit vraagt ambitie. De Europese Commissie raadt aan om te streven naar een aandeel van 20% van het BBP voor de verwerkende nijverheid. Dit is mogelijk door internationaal te denken en zich op te trekken aan succesvolle buitenlandse voorbeelden.[2]

Het is ook uitkijken naar de invulling van de aankondiging dat men ondernemerschap zal stimuleren op alle leeftijden als een evenwaardige keuze voor ‘iedere werkzoekende en leerling’. Het introduceren van ondernemingsgerichte projecten als lesinhoud in het onderwijs is daar een onderdeel van.[3]
Een belangrijk punt voor de Vlaamse overheid zijn doordachte beheersovereenkomsten bij overheidsbedrijven. Dit regeerakkoord stelt de ambitie voorop om de beheersovereenkomst met De Lijn ‘op basis van meetbare, ambitieuze prestatie-indicatoren’ te formuleren. De uitdaging is te werken met de juiste indicatoren. Aandacht voor de vertragingen bij de Lijn is één ding, vandaag is het echter ook cruciaal om de bijdragen van de Lijn aan de energietransitie op te volgen en verhogen. Goed bestuur vereist ambitieuze en dwingende beheerscontracten.

Onzekerheid

Louter de aankondiging van een beleidsverandering kan het gedrag vandaag al ernstig beïnvloeden. Zo is er de aankondiging van de uitdoving van de woonbonus en het verlagen van de registratierechten naar 6%. Het nieuwe systeem zou in werking treden vanaf 1 januari 2020. Vastgoedkantoren sturen kandidaat-kopers aanbiedingen met de boodschap nog snel een woning te kopen om van de woonbonus te kunnen genieten. Hoeveel beter zou het niet zijn mocht de regering ineens met afgewerkte maatregelen naar buiten komen, en geen onzekerheden creëren?

In talloze domeinen hangt implementatie ook af van een goede samenwerking tussen de Vlaamse overheid en de andere overheden in dit land. Zo maakt het Vlaams regeerakkoord gewag van ‘een snelle uitrol van 5G in Vlaanderen’. De onderhandelingen met de federale overheid over het aandeel in de verdeling van de éénmalige én jaarlijkse opbrengsten van de veiling van het spectrum voor mobiele breedband zorgen er nu echter voor dat het dossier geblokkeerd zit. Deze patstelling is schadelijk voor economie en samenleving.

Inzake innovatiebeleid lijkt men wél in staat om ambitie en middelen op elkaar af te stemmen, door het benutten van de expertise in kennisinstellingen. Dat mocht op wat meer terreinen het geval zijn.

Begrotingswerk

Nadat eerder bleek dat de Vlaamse regering de doelstelling van een begrotingsevenwicht voor jaren wilde uitstellen, toont ze na kritiek toch opnieuw meer ambitie. Vanaf 2021 mikt men opnieuw op een evenwicht (wel buiten de grote investering voor de Oosterweelverbinding gerekend). Hiervoor zal men ‘een grondige efficiëntie-oefening uit(voeren) op alle entiteiten van de Vlaamse overheid waarbij we onze leidende ambtenaren responsabiliseren en focussen op onze kerntaken. We vragen diezelfde efficiëntie-oefening ook aan een reeks gesubsidieerde sectoren in de samenleving.’” Door enkele ‘automatische groeipaden’ ‘een beetje’ af te remmen, wil men middelen vrijmaken voor ‘de meest acute noden’.
Dit zou kunnen wijzen op lineaire besparingen en kaasschaaftechniek, maar men zegt werk te zullen maken van ‘prestatie-geïnformeerd begroten’. Met name gaat men het pilootproject inzake spending reviews of uitgaventoetsingen evalueren om het eventueel verder uit te rollen. Dit is inderdaad een belangrijke piste waar Vlaanderen verder werk van moet maken.

Ambitie

Het regeerakkoord verwijst in de inleiding naar Nederland en Scandinavië. Waar die landen vooral in slagen is langetermijndoelstellingen te definiëren in combinatie met het meten van de geboekte vooruitgang. Bij ons wordt er nog steeds heel weinig gerapporteerd over output. Laat staan dat het definiëren van langetermijndoelstellingen werkelijk transversaal toegepast wordt. Nochtans gaat het fundamenteel over een paar simpele vragen: ‘Wat willen we bereiken, wat gaan we doen en wat mag het kosten.’ En vervolgens: ‘Hebben we bereikt wat we hebben beoogd, hebben we gedaan wat we daarvoor zouden doen en heeft het gekost wat we dachten dat het zou kosten?’ Het in formele zin op orde hebben van de begroting is nog iets anders dan in kwalitatieve zin inzicht te hebben in de bestedingen, zodat daarop gestuurd kan worden.

In een regeerakkoord vinden we in het beste geval ambities en concrete toetsstenen terug. Voor sommige domeinen vinden we die in het Vlaams regeerakkoord, maar ook op heel wat vlakken (nog) niet. Het is belangrijk dat voor de domeinen waar het regeerakkoord nog tekortschiet, hiervan alsnog werk te maken in de beleidsbrieven die nog in voorbereiding zijn. Eenmaal strategische beleidsindicatoren en transparante rapportering voorzien is, begint het echte werk uiteraard pas. Het komt immers aan op echte realisaties.
Om een plan uit te tekenen voor een echt ambitieus pad is er meer dan voldoende kennis en talent aanwezig in de openbare diensten, de private sector, het middenveld en in onze kennisinstellingen. Zo’n plan is mobiliserend en motiverend voor iedereen, het tekent een toekomstbeeld, ook als het pad ernaartoe niet makkelijk is. Maar andere landen, zoals Zwitserland, Denemarken, Noorwegen, Finland of Canada konden het. Het begint allemaal bij ambitie.

_________

[1] Er wordt vermeld dat men de kennis inzake omgaan met hoogbegaafdheid zal versterken. We verwijzen hiervoor naar: https://www.itinerainstitute.org/nl/artikel/hoogbegaafde-kinderen-een-onontgonnen-potentieel/
[2] Ronsse, S. en I. Van de Cloot, 2017, De maakindustrie van de toekomst in België, Itinera Institute, 2017, De maakindustrie van de toekomst, Itinera Institute. https://www.itinerainstitute.org/nl/artikel/de-maakindustrie-van-de-toekomst-belgie/
[3] Van de Cloot, I. en A. Simons, 2017, Ondernemerschap, belang en beleid, Itinera Institute https://www.itinerainstitute.org/nl/artikel/ondernemerschap-belang-en-beleid/