Vive l’empereur

Als Vlaming voel ik me niet meteen geroepen om de 200ste verjaardag van Napoleons overlijden te vieren. De bonapartistische ambities waren immers niet altijd even respectvol jegens onze toenmalige streekgenoten. Het ligt echter voor de hand dat Frankrijk wel herdenkingen opzet voor de man die het land mee gevormd heeft. Napoleon leidde de Fransen uit het moeras van de Revolutie, richting de Europese hegemonie, en droeg gaandeweg het Ancien Régime ten grave van Madrid tot Warschau. Vriend en vijand moeten erkennen dat slechts weinige Europeanen dit continent zo’n grote nalatenschap nalieten.

Verheerlijking van oude dictators

Dat Europa deze erfenis samen met haar complete geschiedenis van het voorbije half millennium moet verwerpen vanwege de kolonisatie, zoals Mathieu Charles argumenteert in De Standaard, is een toppunt van zelfnegatie. Volgens hem is het typisch Europees om de oude dictators te eren. Het tegendeel is waar. In zowat elk land ter wereld worden oude machthebbers en veroveraars verheerlijkt. Timur Lenk wordt in Oezbekistan geëerd als een held. Toch liet hij ‘bergen van schedels’ na. In West-Afrika wordt de heerschappij van Sonni Ali ondanks diens bloedige veroveringsoorlogen gezien als gouden eeuw. Mongolië onthulde in 2008 een standbeeld van maar liefst 40m hoog van Ghengis Khan. Nochtans gaf die het startschot gaf voor een eeuw van Mongoolse slachtpartijen over heel Eurazië.

Hoeft dat te verbazen? Het is de geschiedenis, met al haar successen en wandaden, die een gemeenschap maakt tot wat ze is. De identiteit van een gemeenschap wordt gesmeed door het al dan niet verheerlijkt verleden. Het is aan historici om dit correct te duiden. En om de narratieven uit te pluizen. Pogingen om historische verdiensten uit te wissen en het verleden te reduceren tot de zwarte bladzijden, zijn echter karikaturaal en revisionistisch. ‘We maken geen geschiedenis, we worden door geschiedenis gemaakt’, zei Martin Luther King. Het is dan ook ironisch dat Charles’ oproep tot boetedoening voor het verleden zelf een product is van de collectieve historische erfenis van het christendom.

Eurocentristische roep tot schuldbekentenis

In zijn boek Heerschappij beschrijft Tom Holland treffend hoe de ‘woke’ roep naar rechtzetting van historische schuld perfect kadert in de Europees-christelijke waarde van boetedoening. Die nestelt zich tot op vandaag in de collectieve mentaliteit. Niet het eren van tirannen is typisch Europees, maar wel de roep tot schuldbekentenis. Hiermee onthult Charles hoezeer ook sommige mensen met een migratie-achtergrond die de westerse geschiedenis verwerpen, binnen een Europees denkkader gesocialiseerd zijn. Hoe ze met een oer-Europese bril kijken naar zichzelf en de wereld.

Met zijn betoog tegen de idealisering van het verleden, maakt Charles zich bovendien zelf schuldig aan de instrumentalisering van het verleden voor een hedendaagse politieke agenda. De opzet is duidelijk. Het blanke Westen draagt de schuld voor kolonisatie en dus voor zowat alle hedendaagse ongelijkheid in de wereld, zo luidt de revisionistische redenering.

Deze bijzonder eurocentristische visie op het verleden negeert maatschappelijke dynamieken in andere werelddelen. Ze miskent de evidentie dat grootschalig geweld los staat van tijd, plaats of cultuur. Welke groepering vroeg al herstelbetalingen aan Algerije voor de eeuwenlange handel in christelijke slaven? Wie durft het aan om de imperialistische veroveringsoorlogen van Arabische kaliefen aan de kaak te stellen, die tot vandaag doorzinderen in de onderdrukking van Berbers en Kopten? Historisch onrecht lijkt amper belangstelling te wekken wanneer men de schuld niet bij Europa kan leggen. Men heeft zowaar een nieuwe white man’s burden bedacht.

Ankerpunten in het collectieve geheugen

Bijzonder ironisch wordt het wanneer meer belang wordt gehecht aan Europese misdaden van eeuwen geleden dan aan hedendaagse (on)rechtvaardigheid. West-Europa biedt immigranten vandaag een niveau van vrijheid en gelijkheid dat in de rest van de wereld ongezien is. De kansen die kinderen van buitenlandse herkomst krijgen in ons onderwijs, zijn buitengewoon. De bereidheid om mensen met een andere huidskleur te aanvaarden als deel van onze Vlaamse gemeenschap, is buiten het Westen ronduit ondenkbaar.

Toch wordt het in meerderheid blanke Westen overladen met alle zonden van Israël. Terwijl wereldverbeteraars zich bij ons het hoofd breken over koloniale of racistische betekenissen achter Pipi Langkous, moeten holebi’s in delen van Sub-Saharaans Afrika voor hun leven vrezen, worden minderheden in het Midden-Oosten onderdrukt en richt China etnische concentratiekampen op. Racisme, iemand?

Heldenverering is altijd een delicate zaak. Wie voor de ene een held is, is voor de andere een schurk. Het lijdt echter geen twijfel dat prominente historische figuren hun waarde hebben als ankerpunten in het collectieve geheugen en daardoor in de identiteit van de gemeenschap. Dat maakt ze op zich waardevol. Deze Vlaming zal Napoleon niet vieren. Maar hij wenst de Fransen wel een joyeuse commémoration.