Was Tom Lanoye’s column rancuneus of juist goed bedoeld?

Was de superkritische column over Nederland van Tom Lanoye onlangs in Humo en daarna doorgeplaatst in NRC een zoveelste uiting van het vaak diepgewortelde minderwaardigheidscomplex dat Belgen en zeker Vlamingen vaak hebben ten opzichte van de Nederlanders? Of had hij die juist geschreven uit respect, vriendschap en bewondering voor Nederland?

Toen vorige week de kritische Humo-column over Nederland van Tom Lanoye in NRC werd doorgeplaatst, was hij in de Nederlandse media de talk of the town. Hij werd door zijn kritische analyse over de tekortkomingen van Nederland door de ene helft van de Nederlandse bevolking de hemel in geprezen en door de andere helft met pek en veren overgoten.

Tom Lanoye heeft altijd wat met Nederland en de Nederlanders gehad. Hij kent Nederland goed en hij heeft al jaren een vaste relatie met een Nederlander. Van hem is ook de uitspraak afkomstig: ‘Jullie Nederlanders zijn onze Duitsers’. Hiermee zegt hij dat de Vlamingen wel een beetje opkijken naar hun grote Nederlandse broer. Net zoals de Nederlanders dat ook doen naar de Duitsers. Alleen klopt dat laatste niet. De anti-Duitse gevoelens in Nederland worden — of beter gezegd, werden — niet gevoed door een minderwaardigheidscomplex jegens de Duitsers, maar door de Tweede Wereldoorlog. De Nederlanders hadden nog een rekening met ze te vereffenen. En dat kwam niet alleen doordat ze hun fietsen hadden gejat…

Oud voetbalzeer

Nu de generatie die de oorlog heeft meegemaakt, bijna is uitgestorven, zijn de anti-Duitse gevoelens in Nederland ver te zoeken. Misschien kom je ze nog lichtelijk tegen op het voetbalveld als gevolg van de verloren wereldfinale van 1974. Maar na de zege van Oranje op de Duitsers tijdens de Europese finale in 1988 is van dit oud voetbalzeer niet veel meer over. Nee, Nederland heeft geen problemen met de Duitsers. Veel Vlamingen hebben het wel met Nederlanders! En het wordt er niet beter op.

Ook Tom Lanoye weet dat. Daarom begrijp ik niet goed waarom hij in zijn overigens uitstekend geschreven column het over ‘Naderland’ heeft in plaats van Nederland. We komen immers helemaal niet nader. Sterker nog: we vervreemden steeds meer van elkaar.

Vroeger, tot halverwege de jaren tachtig van de vorige eeuw, begrepen en verstonden we elkaar stukken beter. Dat was de tijd dat de intellectuele bovenlaag van Vlaanderen nog Nederlandse kranten en tijdschriften las. Dit omdat de Vlaamse kranten niet meer waren dan spreekbuizen van politieke zuilen. Eigenlijk stonden ze vol met fake news. Wilde je in Vlaanderen echt weten wat er aan de hand was, dan las je buitenlandse, vaak Nederlandse kranten. Ook kreeg Vlaanderen zijn eigen commerciële televisie. Naast de slaapverwekkende en eveneens verzuilde VRT (toenmalige BRTN). Eveneens kreeg Vlaanderen zijn eigen pretzenders. Steeds minder Vlamingen keken naar de Nederlandse tv en radio. Hierdoor vervreemdden ze in steeds groteren getale van de Nederlanders. Andersom consumeerden de Nederlanders hoogst zelden de Vlaamse media. Het buurland bleef onbekend doch bemind door de noorderburen.

Ook dat weet Tom Lanoye al te goed. Uit wetenschappelijk onderzoek (Hofstede) blijkt trouwens dat er binnen Europa geen twee buurlanden zijn die zoveel van elkaar verschillen als België en Nederland.

Hooghartige Nederlanders

Nederlanders zijn ook nooit echt in België geïnteresseerd geweest. Zo is het bijna ondenkbaar dat een bekende Nederlandse schrijver/columnist zich omgekeerd zou druk maken over de al dan niet vermeende tekortkomingen van dat vriendelijke maar in hun ogen ietwat dommige nakomertje dat België of Vlaanderen heet? Een bijkomend probleem is bovendien dat veel Nederlanders die superieure houding vaak onbewust uitstralen in hun contacten met Belgen. Dit tot grote ergernis van de Belg zelf.

Je moet dan als Nederlander niet raar opkijken dat er bij onze zuiderburen vaak sprake is van behoorlijk wat leedvermaak als die hooghartige Nederlanders op hun bek gaan. Dat zagen we toen de Nederlanders plotseling niet meer konden voetballen. Dat zien we nu tijdens de zogenaamde ‘slimme’ lockdown die bij nader inzien helemaal niet zo slim bleek te zijn. Terwijl er in de meeste Europese landen er stevig op los wordt gevaccineerd, bungelt Nederland, samen met Bulgarije, aan het staartje van Europa.

Ondanks het huidige zooitje in Nederland dat Tom Lanoye in zijn column beschrijft, zit het minderwaardigheidsgevoel bij veel Belgen/Vlamingen ten opzichte van de Nederlanders diep. Vaak heel diep. Al geloof ik niet dat de eventueel daaruit voortvloeiende rancuneuze gevoelens het motief zouden zijn geweest voor Tom Lanoye’s scherpe column. Daarvoor houdt hij oprecht veel van Nederland. Zijn column was misschien eerder een goedbedoelde wake up call voor zijn geliefde Nederland. En misschien hoopte hij in zijn hart ook wel een signaal te geven aan zijn eigen Vlaanderen. Want vooral door het ontbreken van een echte debatcultuur is het vooralsnog ondenkbaar dat omgekeerd een bekende Nederlandse columnist Vlaanderen een soortgelijke spiegel zou mogen voorhouden.