Wat als de grendel wordt dichtgeschoven?

Woensdag zei Pieter De Crem (in De Standaard, 5 feb.) haast terloops dat de regering geen enkel artikel voor herziening vatbaar zal verklaren. En wat dat betreft werd hij niet teruggefloten door Kris Peeters. Zaterdag werd De Crem ook bijgetreden door Alexander De Croo (in Het Nieuwsblad, 8 feb.): geen enkel ‘communautair grondwetsartikel’ zal worden opgenomen in de lijst. Maar zondag stuurde Koen Geens bij, in De Zevende Dag. Hij pleitte er voor om in elk geval artikel 195 (betreffende de procedure tot herziening) voor herziening vatbaar te verklaren. Via dat achterpoortje kan de hele Grondwet worden herzien tijdens de volgende legislatuur.

Het is lang niet zeker dat Geens zijn slag zal thuis halen. Hij kan, voortgaand op hoger vermelde verklaringen, alvast niet rekenen op de steun van al zijn Vlaamse collega’s in de regering, zelfs niet van zijn eigen partij. Maar het zijn vooral de Franstalige ministers die moeilijk zullen doen over artikel 195. Het heeft hen immers bloed, zweet en tranen gekost om die grendel op een grondwetsherziening te behouden. Waarom zouden ze die grendel nu niet gebruiken?

Toen artikel 195 voor herziening vatbaar werd verklaard in 2010 was het de uitdrukkelijke bedoeling om de procedure voor een grondwetsherziening te versoepelen. Er was een algemene consensus gegroeid dat dit artikel een te strak keurslijf vormt en de normale werking van de democratie bemoeilijkt. De parlementaire voorbereiding van de verklaring tot herziening van de Grondwet laat daarover geen twijfel bestaan. Zoals toenmalig premier Leterme het formuleerde in zijn toelichting namens de regering: ‘Het is de bedoeling de procedure tot herziening van de Grondwet te vergemakkelijken’.

Uiteindelijk heeft de institutionele meerderheid artikel 195 slechts tijdelijk gewijzigd om een aantal grondwetsartikelen aan te passen die niet voor herziening vatbaar waren verklaard. Eerst werd er een gat geslagen in artikel 195, maar nadien werd dit weer vakkundig dichtgemetseld. Het zijn de Franstaligen die dat hebben geëist, en de Vlamingen die daarop hebben toegegeven.

Waarom hebben de Franstaligen zich mordicus verzet tegen een versoepeling van artikel 195? In 2003 hield de toonaangevende Franstalige constitutionalist Christian Behrendt nog een vurig pleidooi voor zo een versoepeling. Maar in 2010 was hij van gedacht veranderd. In een interview met La Libre Belgique (5 november 2011) luidt het als volgt: ‘Réviser de manière durable l’Article 195, c’est-à-dire alléger la procédure de révision, me paraîtrait dangereux.’ Hoezo, reageert de journalist van La Libre verbaasd, in 2003 verkondigde u toch precies het tegenovergestelde? Waarop Behrendt antwoordt: ‘De fait, lors d’un débat en 2003, sous la coalition violette, j’ai dit exactement le contraire. Une majorité de constitutionnalistes francophones s’était alors prononcée pour un allégement du système. Mais il faut faire preuve de sagesse: le climat a changé. Il n’y avait pas alors de forum nationaliste flamand démocratique à hauteur de plus de 30 %. La confrontation est devenue plus aiguë. Aussi longtemps que cette situation perdure, et continuera le cas échéant à s’accroître, ne touchons pas au mécanisme même de l’Article 195, expressément très lourd.’

Met andere woorden: artikel 195 moet worden behouden zolang de Vlamingen voor de verkeerde partij stemmen. Het moet worden behouden precies omdát het ondemocratisch is en kan worden gebruikt om de Vlaamse vraag naar een grondige staatshervorming te counteren. En het moet worden behouden zolang deze situatie duurt. Pas als de Vlamingen opnieuw in de pas lopen en stemmen zoals het de Franstaligen belieft, pas dán kan artikel 195 worden versoepeld. Tot zolang mag er niet aan artikel 195 worden getornd. Want via artikel 195 kunnen de Franstaligen elke discussie over de Grondwet op voorhand blokkeren. Een verklaring tot herziening van de Grondwet moet immers mee worden goedgekeurd door de regering, en daar hebben de Franstaligen een veto.

De kans is reëel dat ze nu van dat vetorecht gebruik zullen maken. In dat geval mag de N-VA fluiten naar een confederale staatshervorming. Volgens sommigen zou dit de partij zelfs goed uitkomen. Op die manier kan de N-VA voluit gaan voor een economische herstelregering. De schuld voor het uitblijven van een staatshervorming kan dan worden afgeschoven op de vorige regering. Er blijft wel dat fameuze A4’tje van Ben Weyts, met een aantal basisprincipes inzake de staatshervorming, waar de andere regeringspartijen zouden moeten mee instemmen. Maar als de Grondwet niet kan worden herzien, dan zal het toch niet simpel zijn om dat A4’tje vol te pennen. Meer dan het organiseren van een praatclub en wat borrelnootjes zit er dan niet in. Zie hierover mijn stuk op knack.be vorige vrijdag.

Anderzijds is er natuurlijk ook nog de ‘Vuye-doctrine’, die uit de doeken werd gedaan op de VVB-nieuwjaarsreceptie van vorig jaar. Hendrik Vuye argumenteerde toen dat het altijd mogelijk is om buiten te Grondwet te treden. Hij wees erop dat België dit al verschillende keren heeft gedaan. ‘Als er een blokkering is wordt de feitelijkheid die buiten de huidige Grondwet staat gelegitimeerd. De kern is dat er voor zo’n buiten de Grondwet treden een democratische legitimiteit is. (…) Het Vlaams Parlement heeft die democratische legitimiteit om te ontgrendelen.’

Bart De Wever en Siegfried Bracke hadden een klein jaar voordien trouwens al min of meer hetzelfde gezegd, in De Standaard van 10 maart 2012. ‘En de Grondwet, in jullie confederale model? Die vergeten we even?’ vraagt de journalist. Waarop De Wever antwoordt: ‘We hebben ons goed laten voorlichten door een paar constitutionalisten. Recht moet de democratie dienen, niet de democratie blokkeren. De Belgische onafhankelijkheidsstrijd van 1830 spoorde ook niet met de Grondwet, toch? Net zo min als het algemeen stemrecht, trouwens. Of het federalisme.’ En Bracke beaamt: ‘De geschiedenis staat bol van de momenten waarop mensen beseften dat een Grondwet ook maar een Grondwet is. Denk maar aan de Amerikaanse Declaration of Independence.’

Nu Vuye een prominente rol zal spelen tijdens de campagne wint die benadering misschien opnieuw aan belang binnen de N-VA. Alleen kan een ‘niet-revolutionaire’ partij moeilijk naar de kiezer trekken met de boodschap dat ze de Grondwet naast zich neer zal leggen. En al helemaal niet met de boodschap dat die ontgrendeling enkel kan worden gerealiseerd met de steun van het Vlaams Belang. Want wie anders zou in het Vlaams Parlement de meerderheid leveren daarvoor?

Foto: © Reporters