Welke samenleving willen we na de covidcrisis?

‘De overheid is momenteel supergetalenteerd geworden in drang, dreiging, nudging, misleiding en het verspreiden van foute informatie. Ze gaan ervan uit dat dit nog steeds beter is dan vaccinatie manu militari af te dwingen,’ zei de VUB-privacyspecialist Paul De Hert afgelopen week in de documentaire van ‘Tegenlicht’, waarin De Hert uitgebreid terugblikte op de coronacrisis.

Deze week probeerde Doorbraak herhaaldelijk om Federaal minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (Vooruit) aan te sporen tot een kritisch interview. Dat zit zo: wij proberen al maanden Vandenbroucke tot een interview te verleiden. Een interview met vragen zoals: wat is eigenlijk het nut van een Coronapas? Wat riskeert een gevaccineerde eigenlijk wanneer hij een niet-gevaccineerde ontmoet? Hoe doeltreffend is de vaccinatie? Enzovoort.

Chantage

Eén vraag was deze week echter het meest prangend: vooropgesteld dat de vaccins goed hun werk doen om het individu te beschermen – wat nog altijd de aanname is op deze redactie, laat dat duidelijk zijn – en het beleid wordt geconfronteerd met een segment van de bevolking dat zich om verschillende redenen niet wil laten vaccineren, waarom maakt men vaccinatie dan niet verplicht in de landsdelen waar de problemen het grootst zijn? Want ondertussen is wel duidelijk dat de Covidpas voornamelijk dient om onwilligen tot de spuit te dwingen. Welaan dan. Alle leed veroorzaakt door niet-vaccinatie wordt beter beantwoord door een verplichting daar waar het nodig is, dan door de erg vuile truc die de overheid nu hanteert: vaccinatie is vrijwillig, niets is verplicht. Maar weigert u, dan zal u geen leven meer hebben, en wordt u overal opgejaagd. Nudging heet dat officieel. In het Nederlands is dat: chantage.

Daarmee zeggen we niet dat a priori een vaccinatieverplichting voor covid nodig is. Daarmee zeggen we dat, als de risico’s dusdanig systemisch zijn als de overheid en de experts laten uitschijnen, en de vaccinatie dit systemische risico significant verkleint, we absoluut niet begrijpen waarom de overheid weigert om verantwoordelijkheid te nemen, en weigert om mensen voor hun bestwil te laten vaccineren. En integendeel terugvalt op zoiets als een coronapas, die een flink deel van het dagdagelijkse samenleven een aura van omslachtigheid, schuld en dystopie geven. En: de slecht geïnformeerde kwetsbare ongevaccineerde aan zijn lot overlaat. Dat is de antithese van een volksgezondheidsbeleid.

Newspeak

We kennen het antwoord op die vraag, dames en heren. Volgens het kabinet-Vandenbroucke is dat omdat ze zoiets niet willen afdwingen, en niet willen straffen wanneer mensen de verplichting naast zich neerleggen. Onze tegenvraag dat de mogelijkheid dat het in België verplichte poliovaccin door sommige mensen niet zal genomen worden, niet betekent dat de verplichting vervalt, werd nauwelijks beantwoord.

Frank Vandenbroucke ontwijkt moeilijke vragen over de aanpak van de covidcrisis. Samen met een deel van de experts werd deze week de druk opgevoerd om Vlaanderen ook aan de covidpas te krijgen. Goede argumenten voor het nut van het ding in een van de best gevaccineerde regio’s ter wereld worden nooit gegeven. Oekazes en newspeak des te meer: het is een instrument om de veiligheid te verhogen, het is gemakkelijk met zo’n QR-code. Het creëert vrijheid, waar anders opnieuw tot lockdown zou moeten overgegaan worden. Een groot complot ontwaren we daarachter niet. De waarheid is veel prozaïscher: men is onzeker, en opgejaagd, en dan komen managementtermen altijd van pas. Men is opgejaagd door praktische vragen van journalisten. Hoeveel spuiten zijn er gezet? Hoeveel mensen liggen er in het ziekenhuis? Wat kunnen we doen om de epidemie tegen te gaan? Wanneer krijgen we onze vrijheid terug? Vragen die er nauwelijks toe doen in het grotere plaatje.

Het grotere plaatje

En het grotere plaatje, dat is: welke samenleving willen we na de covidcrisis? Een waarin we winter na winter het dun door te broek voelen lopen wanneer covid of zware griep de kop opsteekt? Of een waarin gewerkt wordt met adviezen, aanbevelingen, en, als het echt niet anders kan, een harde beslissing zoals een massa-evenementen afgelasten, of niet-dringende medische zorg uitstellen? Erika Vlieghe vindt 11 coviddoden per dag veel. Ze vergeet erbij te zeggen dat er in het jaar 2021 geen oversterfte is in België, er elke dag sowieso gemiddeld 300 mensen overlijden, en de coviddoden hun plaats in die statistiek hebben ingenomen.

Tien procent van de maximumcapaciteit op intensieve zorgen is momenteel bezet door covidpatiënten. Je kan dat aanleiding vinden om passen in te voeren, massaal gezonde mensen te testen en overal mondmaskers te verplichten. Je kan dat pad bewandelen, en de angst aanwakkeren om een samenleving te boetseren die in het teken van covid staat, en nog lang zal staan. Of je kan rustig en objectief meedelen wat duidelijk is: mensen boven de 65 en mensen met gezondheidsproblemen zijn kwetsbaar en gaan beter niet te veel mensen zien deze winter. Maar de beslissing ligt bij hen. Wie onder de 65 is loopt – zeker wanneer dubbel gevaccineerd, zo lijkt het nog altijd – in steeds afnemende mate een risico op ernstige ziekte. Voor wie jonger is dan 40 en gezond durven we zeggen dat het risico héél erg klein is geworden. Wie toch een mondmasker wil dragen, die draagt er een. Wie ziek is, die blijft thuis. Risicogroepen mogen hun 3e covidprik versneld gaan halen. Dát zou de basis moeten zijn van een volksgezondheidsbeleid dat oog heeft voor de lange termijn.

Gezondheidspassen

Want, als er nu in Vlaanderen onder druk gekozen wordt om weer allerhande beperkingen in te voeren, dan zijn we vertrokken voor een samenleving die fundamenteel van aangezicht zal veranderen. Gezondheid zal daarin een ongezonde obsessie zijn. Polarisering zal de maatstaf worden, en debatten zullen verzanden in monologen. Covidpassen zullen niet meer weggaan, en gezondheidspassen worden, die overheden en private spelers meer en meer zullen toelaten om gezondheidszorg op maat aan te bieden. Dat wil zeggen dat wie niet mee zal lopen met de vulgair-wetenschappelijke rage van het moment, dat in zijn portefeuille zal voelen als hij nog aanspraak zal willen maken op zorg.

Overdreven? Flink wat mensen vinden een covidpas nu prima, terwijl we in de jaren 1980 toch zouden gesteigerd hebben bij het idee dat mensen wettelijk verplicht zouden zijn aan te tonen dat ze seronegatief zijn, alvorens seks te hebben met een onbekende.

Voortschrijdend inzicht

De Canadese psycholoog en kritische waarnemer van totalitaire systemen Jordan B. Peterson, vertelt al een tijdje dat overheden eigenlijk alles gedaan hebben wat redelijkerwijs in hun mogelijkheid ligt. Er zijn vaccins die lijken te werken. Dus, burger: u kan er gratis een gaan halen. Veel verder gaan wekt wantrouwen op bij steeds meer burgers. Waarom? Wel, dat is eigenlijk heel eenvoudig. Als experts met de frase “voortschrijdend inzicht” te kennen geven dat ze het eigenlijk niet goed weten of kunnen voorspellen, dan zegt de burger die nadenkt: goed, maar geef me dan zelf het recht terug om beslissingen te nemen die mijn gezondheid en die van mijn naasten aanbelangen.

Want uiteindelijk zal na de crisis blijken dat het triviale en toevallige menselijke gedrag opgeteld meer wist dan een selectie experts die dag in dag uit onder grote druk staan. Wie dat niet durft aannemen, die komt uiteindelijk uit bij de logica dat mensen te dom zijn om te leven.