Worüber man NICHT spricht

Eerder schreef ik in  Doorbraak over de VRT ‘Worüber man spricht’, over de bedrijfsmatige aanpak van de omroep. Deze bijdrage focust op het inhoudelijke.

Herinnert u zich het verkiezingsdebat tussen Guy Verhofstadt en Geert Bourgeois? Waar als bij wonder plots één van de argumenten van Verhofstadt met een beeldfragment werd onderstreept? Dat is nooit eerder vertoond — ik zweer het u. Net daarom maakte ik daarover toen een opmerking op Twitter, en kreeg prompt van een voormalige collega de reactie dat televisie ‘nu eenmaal met beeld wordt gemaakt’, en of ik dat misschien vergeten was? Dat typeert.

De VRT is een narcistisch bedrijf geworden van high likability floaters  die zichzelf meer kwaliteiten toeschrijven dan objectief gerechtvaardigd is. They are good because they say they are good. Dat is een citaat, van een externe bron. Ik bespaar u de details. (Er moeten nog goede redenen zijn om later mijn memoires te lezen…)

Vaag-links

Voor de rest is er alleen de pensée unique  van de redactie die kan omschreven worden als vaag-links. Dat wil zeggen: links (de laatste tijd overwegend Groen), en daarvan wordt alleen afgeweken als dat moet. Als bijvoorbeeld Groen vindt dat er een eind moet komen aan de salariswagens. Dan zie je ze wakker worden: Kristof Calvo zal het zijn hele leven onthouden. Hij wist dat de VRT — de CEO kwam dat zelf melden in het Journaal — als bedrijf meedoet aan de Sign for my Future-actie (niet erg slim een paar maand voor de verkiezingen), maar Calvo wist kennelijk niet dat nergens elders zo kwistig salariswagens worden uitgedeeld.

Vaag-links dus, want voor het overige worden christendemocraten en (in mindere mate, maar toch ook) liberalen als licht onnozel beschouwd. Heel veel redacteurs denken oprecht: hoe is dat nu mogelijk, die tsjeven?! En de vrije markt, het kapitalisme, winst, daar is toch niets goeds van te verwachten?! Hoe kan je dat nu verdedigen?!

Socialisten, dat was oké, niet slecht bedoeld, maar passé, iets van vroeger. Maar democratische Vlaams-nationalisten, dat is rechts en dus verwerpelijk. Punt. ‘Andere’ Vlaams-nationalisten, dat is helemaal het einde. Daar zijn ‘we’ zelfs openlijk tegen.

Dat is een, toegegeven, ruwe samenvatting van die pensée unique. En natuurlijk geldt die niet voor elke redacteur afzonderlijk. Maar de desk opinion  is wel zo sterk dat individuen die anders denken, zwijgen. En dat hooguit laten weten in zeer vertrouwelijke mails. Op zich overigens ook weer niet zó uitzonderlijk: er bestaat zelfs een term voor: peer pressure.

Veel erger is dat van enige bijsturing vanuit de hoofdredactie geen sprake is. Ik vermoed dat die geen tijd hebben om hun eigen programma’s te zien. Ze managen. Wat dat ook moge betekenen… En benoemen chefs, onder-chefs, bij-chefs, coördinatoren, enz…

Het merk België

U gelooft mij of niet, maar toen de N-VA de verkiezingen won, viel mij op dat de VRT relatief snel nadien nogal uitdrukkelijk en gericht het woord Belg of Belgisch ging gebruiken. Ik zette ook dat op Twitter, en kreeg per mail een vertrouwelijk antwoord van een tamelijk hoge omroepbaas die mij vlakaf zei dat ze inderdaad de bedoeling hadden ‘het merk België’ beter op de kaart te zetten als tegengewicht voor ‘het oprukkende Vlaams gedoe.’ Hij verdedigde overigens die beslissing. Uit respect voor de man zal ik alle andere details weglaten. Ook die zijn voor mijn memoires.

Is het — gegeven wat hierboven staat — dan echt zo verwonderlijk dat er een regeerprogramma komt waarin staat dat men van de VRT (en met name van de nieuwsdienst) meer evenwicht, onpartijdigheid en pluralisme verwacht? Idem dito met de geëiste diversiteit binnen het verscheiden Vlaamse ideologische landschap; is dat gezien het gevoerde (non-)beleid allemaal zo exceptioneel?  Dat daarover interne én externe controle én rapportering moet komen, is dat niet normaal?

Voorspelbare reacties

Twee reacties vanuit de omroep zijn compleet voorspelbaar. Drie eigenlijk, maar de derde is onzichtbaar. Eén: het scenario van Guy Béart: celui qui dit la vérité, il doit être exécuté. Dat laatste is te vertalen in exilé, expulsé. Terwijl het een bijna automatische journalistieke reflex moet zijn, om net die binnen te vragen. En ik voeg eraan toe, het is een trucje dat in 95% van de gevallen werkt: de kritiek is nadien al stukken minder. Ik heb in mijn tijd — ik beken — veel problemen zo opgelost. Ik pakte de critici binnen. En sommigen van hen waren nadien zo mild dat ik ze op den duur zelf moest beginnen tegenspreken.

Maar twee reacties zijn wel zichtbaar. De eerste is nu al zichtbaar voor iedereen: het regeerprogramma wordt belachelijk gemaakt, via — vanzelfsprekend — bronnen bij de omroep, en met name bij de nieuwsdienst. Krijg je te lezen dat alle duidingsprogramma’s voortaan zullen worden gepresenteerd door Rik Torfs en Mia Doornaert. Die dan ook nog elke dag een stuk Vlaamse canon voorlezen, want in het regeerprogramma staat ook iets over — hoe durven ze! — Vlaamse identiteit, die dan uiteraard op zijn allersmalst wordt geïnterpreteerd en geridiculiseerd.

Tegelijk wordt er gezwaaid met de grote principes: dat de nieuwssite geen lange teksten meer mag leveren, maar alleen beeld, is een aanslag op de journalistieke vrijheid. Bovendien gedicteerd door Christian Van Thillo van de Persgroep, het vriendje van Bart De Wever. Terwijl de blote waarheid is dat de Vlaamse regering — veel te laat trouwens — eindelijk inziet dat je in een klein taalgebied als het onze nooit een oplossing kan vinden voor het behoud van de nieuwsdiversiteit als er een concurrent is die gratis en voor niets werkt, bovendien én met reclame- én met belastinggeld. Dat is geen gewone marktverstoring, dat is marktverstoring in de vierde macht.

In een wat meer gematigde versie — nog altijd bij die voorspelbare reacties — krijg je dan Tim Pauwels die niet zonder enige hooghartigheid zijn verplicht nummer doet in De Zevende Dag, en de Vlaamse regering veel subtieler maar daarom des te meer hautain ook uitlacht: ach ja, politici, het is altijd wat met die mannen. Dat soort zinnetjes. Het siert Pauwels dat hij, denk ik, heeft gezegd wat hij echt denkt, maar het was én niet correct én niet het geschikte moment én niet de juiste plaats. Ik zat te kijken en dacht: als die pensée unique  ook al Tim Pauwels heeft aangetast, dan is het hopeloos.

Behaagzuchtige lakeien van de macht

De derde reactie is zichtbaar, maar niet voor iedereen. En ze staat te gebeuren, of ze is al gebeurd, dat weet ik niet, maar ik zie het zo voor mij. Dan is de minister-president te gast, of de minister van Media, of zelfs Bart De Wever, in een of ander programma, en — als bij wonder — de hele top van de omroep en de hoofdredacteurs van de nieuwsdienst zijn er ook, in de greenroom. Om te zeggen hoe geslaagd ze het optreden van de minister wel niet vonden, hoe groot zijn gelijk niet is op diverse punten, enz. Ze doen dan of ze elkaar al jaaaaaren goed kennen, en dat ze zo blij zijn met de nieuwe minister. Vriendjes, vriendjes.

En dan zal er  terloops wel eentje zijn die vraagt of dat zinnetje over dat nieuwe omroepgebouw dat er moet komen binnen het voorziene budget maar intussen al miljoenen teveel kost, of daar niets op kan worden gevonden. En misschien is er zelfs eentje die ‘zeer vertrouwelijk’ zegt dat hij in feite al zijn hele leven lang voor de N-VA heeft gestemd.  Top-VRT’ers in de rol van behaagzuchtige lakeien van de macht — ik pik in combinatie woorden van Daniel Buyle en Tom Meeuws.

Politiek niet vrijuit

Maar ook de politiek gaat niet vrijuit. In alle partijen — met uitzondering van Groen dus — merken en weten ze dat ze voortdurend in de luren worden gelegd, maar ze zwegen. In de hoop dat die andere partijen er misschien nog slechter uitkwamen dan zijzelf.

Er was bijvoorbeeld een tijd dat voor de N-VA bij de VRT ongeveer alles mocht voor zo ver er maar enige fraaie zinnen over het Nederlands in de eerste bladzijden van de beheersovereenkomst stonden. En die waren er dan ook, ook al betekenden ze niets. Want tegelijk zette men die beheersovereenkomst zo vol dat je er alle richtingen mee uit kon, en bijgevolg ook nooit moest naleven. Ik wacht op de volgende…

Laat één ding duidelijk zijn: niets of niemand heeft voor de Vlaamse identiteit zo veel gedaan als de VRT en de VTM — geen beweging, geen partij, geen middenveld of wat dan ook. En we blijven een openbare omroep absoluut nodig hebben, maar we verdienen voor veel minder geld een veel betere. En dat kan: vijf weken politieke moed volstaan.

Naar verluidt heeft de CEO gezegd dat hij niet de man wil zijn die de omroep ten grave draagt. Ik begrijp dat. Niemand mag daartoe worden verplicht. Maar iedereen mag uit zijn lijden worden verlost. Veeartsen kennen en kunnen dat heel goed.